Kur do, do

/0 Comments/in /by

Sipas folklorit shqiptar

Përpunoi: Valbona Nathanaili

Na ishte kush na ishte! Na ishte një herë një samarxhi! Samarxhiu ishte shumë i pasur, aq i pasur, sa nuk dinte ku t’i fshihte florinjtë që kishte. Një ditë i shkrepi në kokë një mendim i çuditshëm: do t’i shkrij të gjithë florinjtë që kam dhe do ia vesh një samari të vjetër. Ideja i pëlqeu dhe, pa një pa dy, e realizoi: me floririn e shkrirë veshi samarin më të vjetër që kishte dhe, për ta ruajtur e të mos rënë në sy, e vendosi në një qoshe me pluhur, diku, larg derës kryesore të dyqanit. Në dyqan nuk linte asnjë të shiste, pasi kishte merak se mos ia shisnin samarin-flori.

Por një ditë prej ditësh, një shok e mik shumë i ngushtë, e fton të marrë pjesë në dasmën e djalit. “Të dua patjetër në dasmë! Nuk mund të më mungojë miku më i mirë që kam!” Nuk ia prishte dot! La djalin në dyqan dhe e porositi të ketë kujdes, njëqind herë kujdes, por nuk i tregoi për samarin e mbuluar në flori dhe të maskuar në pluhur. Të nesërmen, në dyqan fanitet një fshatar dhe i kërkon një samar: “Le të jetë i vjetër, – këmbëngul”! Dhe djali ia shet.

Kur vjen i ati, sa futet brenda, direkt i shkojnë sytë tek vendi ku duhej të ishte samari. I bie pika kur nuk e sheh dhe i kërkon djalit llogari: “Pse e shite, o bir! Kujt ia shite dhe sa?” Djali, që nuk e kuptoi mërzitjen e të atit, iu përgjigj:

– Po fshatari e kërkoi me ngulm, o atë! O samarin, o s’ka. I vjetër ishte në fund të fundit!

Samarxhiu i gjorë, i mërzitur në kulm, nuk kishte çfarë të bënte! U përplas në minder dhe gjeti ngushëllim në fjalët: “Kur s’do, s’do”, që i përsëriste herë pas here, pavarësisht se me çfarë merrej.

Pas dy ditësh të sikletshme, herët në mëngjes, pa u hapur ende dyqani, tek dera gjen një fshatar me një samar në dorë. Sytë i shkëlqejnë, sepse njohu mallin e vyer, por nuk e dha veten. Me qetësi e pyet:

– Urdhëro, zotrote, çfarë ke?

– Ore zotëri! – ia kthen me nervozizëm fshatari. – Përpara dy ditësh bleva këtë samarin në këtë dyqan. Ishte një djalë i ri! Samari ishte i vjetër, por çmimi i arsyeshëm. Dhe e bleva! Por çfarë i ke bërë këtij samari, se ma bëri copë gomarin.

Dhe i kërkon një samar tjetër. Samarxhiut i qeshi buza dhe tha me vete: “Kur do, do”.

Hafiz Ali Korça

/0 Comments/in /by

Një jetë kushtuar atdheut, arsimit dhe besimit

Nga Shpresa Basha

Shkëputur nga libri: Copëza nga historiku i arsimit (në disa rrethe të vendit) / ISBN: 978-9928-127-22-8 / Nathanaili, Valbona (përpiloi)

Prejardhja

Hafiz Ali Korça (1873-1957) ishte bir i një familjeje të vjetër autoktone qytetare korçare, familje me tradita të shquara kulturore dhe në gjendje të mirë ekonomike: djali i intelektualit të shquar, Iljaz Efendiut, dhe nipi i Abdurrahman Pashës, i cili jetonte në Stamboll dhe mbante titullin e pashait.

Arsimimi dhe rinia e Hafiz Ali Korçës

Mësimet fillore dhe të mesme i kreu në Korçë, përkatësisht në shkollën iptidaije dhe atë idadije me rezultate të shkëlqyera. Në moshën 12-vjeçare mëson gjithë Ku’ranin përmendësh dhe bëhet “Hafiz”. Familja e dërgon për arsimim të mëtejshëm në Stamboll, ku kreu edhe studimet e larta në Universitetin “Çift Erzerum” të Stambollit, i themeluar që në shekullin e XII. Me përfundimin e shkollës njihte shumë mirë gjuhët turke, perse, arabe dhe frënge; kishte përvetësuar shkëlqyeshëm si programin teologjik ashtu edhe atë shkencor-sociologjik: fenë dhe sociologjinë, historinë dhe gjeografinë, filozofinë dhe letërsinë, fizikën dhe matematikën, duke arritur të sintetizojë vlerat më të mira të kulturës fetare me ato laike të kohës, kulturën islame dhe filozofinë e saj me atë perëndimore.

Vajtja e tij në Stamboll, përkoi me jehonën e madhe dhe frymëzuese të veprimtarisë së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe Shoqërisë së Stambollit. Shumë shpejt lidhet me “shqiptarët e rrebtë”, siç i përcaktonin osmanët të gjithë ata që luftonin për çështjen shqip. Ndër ta, vendin e parë e kishte Naimi, i cili jepte këtë porosi: “Djem, mos u bëni kodoshët e mëmës suaj, duke futur fjalë të huaja në gjuhën tonë!” – porosi që u mbajt shumë parasysh nga Ali Korça, i cili ishte purist, afrues i dialekteve, përdorues i formës më të përshtatshme për shprehjen e mendimit shqip, si dhe luftëtar për shkrimin e gjuhës shqipe në germa latine. Mbas shkollimit të lartë, Ali Korça u kthye në vendlindje.

Aktiviteti patriotik

Më 1889 filloi të jepte mësime falas në shkollën shqipe të djemve në Korçë dhe pas një viti, edhe në idadijen e Korçës; është ndër mësuesit e parë të “Mësonjëtores së Parë Shqipe” në Korçë ku jepte eduaktë islame si dhe bashkëpunëtor i ngushtë i Pandeli Sotirit, drejtorit të saj.

Ali Korça ndoqi rrugën e luftës për shkronjat shqipe. Më 30 maj 1894, arrestohet në stacionin e trenit në Sirqexhi të Stambollit, sepse po sillte në kryeqytet “Historinë e Skënderbeut”, “Qerbelanë” dhe gazetën shqipe “Drita”, të botuar në Bullgari nga Shoqëria “Drita” (“Dituria” e mëvonshme) dhe Kristo Luarasi. Për këtë arsye e internojnë në Sinop, prej nga e nxjerr vetëm ndërhyrja dhe garancia e dajës së tij, Abdurrahman Pashës.

Në korrik 1906, Hafiz Ali Korça së bashku me nxënësit e vet, Sami Pojani dhe Lutfi Zavalani, nxorën gazetën “Korça”. U krijua klubi shqiptar dhe vetë Ali Korça, shkruan në gazetë:

  • “Puna ime s’ishte gjë tjetër vetëm se të luftonja dhe të mpronja shkronjat shqipe”.

Hafiz Ali Korça, ishte një nga përfaqësuesit e Korçës në Kongresin e Manastirit. Pa lënë pas dore mësimdhënien në idadije, nëpërmjet fletores “Korça” dhe të disa fletoreve osmanisht, që shpesh përkrahnin abecenë shqipe me germa latine, iu përvesh një pune të dendur e të dobishme.

Tezat kryesore të tij, të shpallura në Kongresin e Dibrës, më 1909, përfshijnë:

  • Mësimi i gjuhës shqipe zyrtarisht në shkolla.
  • Modernizimi i mësimit në medrese.
  • Mos-dërgimi i djemve shqiptarë si ushtarë në shkretëtirat e Jemenit, ku dy të tretat nuk ktheheshin.
  • Pastrimi i moçaleve, ndreqja e rrugëve dhe urave në vilajetet shqiptare.
  • Lirimi nga burgu i 150 shqiptarëve të burgosur nga reaksioni.

Më 1909 merr pjesë në Kongresin e Elbasanit dhe u zgjodh në kryesinë e shoqërisë qendrore shkollore “Përparimi”, e cila gëzonte nga Kongresi atributet juridike dhe morale për ngritjen e një sistemi të ri arsimor, organizimin e brendisë së punës mësimore edukative, për të bërë të mundur që shkolla shqipe të ngrihej në një shkallë më të lartë se shkollat e huaja, që funksiononin prej kohësh në Shqipëri.

Më 1910 botoi alfabetin e tij me 36 germa. Duke parë rrezikun e shkollës shqipe, në shkurt të vitit 1910, u dha urdhri zyrtar për mbylljen e shkollave shqipe në Shqipëri. Hafiz Ali Korça është në krye të revoltave kundër këtij vendimi.

Më 1911, zyrtarët turq shkruanin në kartelën e tij:

  • “Qeveria sulmoi përkrahësit e shkronjave shqipe. Hafiz Ali Korça, që ishte mbi 20 vjet profesor i matematikës, u pushua”.

Ndërkohë Stambolli urdhëron:

  • “Hafiz Ali Korça të shtihet në dorë, në një mënyrë që të mos alarmohen latinxhinjtë e atjeshëm dhe, pa e marre vesht zonja e tij e askush, si të kapet, të na dërgohet këtu në kryeqytet”.

Plani u realizua dhe gjyqi politik i Stambollit e dënoi me vdekje. Kryeministri turk Telat Pashai, i cili e njihte mirë H.Ali Korçën, i bëri atij presion dhe premtime, me kusht që ta linte rrugën e tij. Presionit për dënimin me vdekje, Ali Korça iu përgjigj:

  • “Hajde të themi se unë u vrava, a pandehni ju se kjo ide do të vdiste?! Unë kam lënë me mijëra nxënës, të cilët këtë ide kanë për ta ndjekur. Por duhet të dini mirë, se edhe sikur të vdisnja, eshtrat e mia deri në kijamet ‘Ah, Shqipëri! Ah, Shqipëri!’, kanë për të thirrur”.

Telat Pashai, duke qenë se e mbante veten për reformator dhe duke u ndjerë i mundur në debatin që bëri me H. Ali Korçën, ndaloi dënimin e tij, por e mbajti të izoluar në Stamboll, deri më 1912.

Pas shpalljes së Pavarësisë, iu ngarkuan detyra të rëndësishme: këshilltar i Ministrisë së Arsimit, në qeverinë e Turhan Pashës; Drejtor i Përgjithshëm i po kësaj Ministrie në qeverinë e Esat Pashës dhe së bashku me inspektorët Aleksandër Xhuvani e Salih Çeka ishte njëri nga nismëtarët për hapjen e Normales së Elbasanit; Kryetar i Fetva-së pranë Këshillit të Lartë të Sheriatit në Shqipëri; pedagog në Medresenë e Lartë të Tiranës etj.

Më 1914, Ali Korça gjendet në Durrës, ku si shumë intelektualë të kohës, grupohet me shpresë rreth princ Vidit. Gjatë kësaj kohe, ai vendoset në Shijak dhe punon në Durrës si këshilltar i arsimit. Por shumë shpejt, u pa qartë se Shqipërisë nuk i kishin mbaruar hallet me kthimin në principatë, nën kontrollin e fuqive të mëdha. Për Ali Korçën, roli i Kontrollorëve Evropianë si dhe roli i Esat Toptanit dhe karakteri rebel i kryengritjes së kurdisur prej tij, ishin plotësisht të qarta. Ai shkruan:

Kur erdh’ Princ Vidi, ne pandehëm se shpëtove,

Atëherë qyqja mëmë ca më keq u copëtove,

Propaganda më të ndyta kontrollorët të punuan,

U vra vëllai me vëllanë, mëmëz fort u dobëtove.

“Qëllimi i rebelimit ishte përmbysja e qeverisë, por në sytë e popullit refkej si shkak gjuha shqipe, se gjoja kjo po prishte fenë dhe po sillte gjithë prapësitë në Shqipëri” – shkruante Ali Korça, i cili cilësohet përsëri si latinxhi dhe i pafe. Është intelektuali i parë që u arrestua dhe provoi burgje e tortura në Shijak, Tiranë, Kavajë dhe Elbasan, por shpëtoi për mrekulli nga ekzekutimi, ndonëse ishte vënë para togës së pushkatimit dhe më në fund, arrin të arratiset dhe vendoset në Shkodër, ku edhe këtu i bëhet atentat nga malazezët.

Gjatë viteve të pushtimit Austro-Hungarez, Ali Korça ishte anëtar i “Komisisë Letrare” për pastërtinë e gjuhës shqipe, pranë figurave të tjera si: Fishta, Gurakuqi, Logoreci dhe Sali Nivica, si dhe drejtor i arsimit për zonën që përfshinte Durrësin, Tiranën, Matin, Dibrën dhe Pogradecin.

Gjatë viteve 1919-1920, është ndër atdhetarët që e kuptojnë qartë politikën gllabëruese të Italisë, prandaj mbështet me armë në dorë mbajtjen e Kongresit të Lushnjës dhe zbatimin e vendimeve të tij, duke synuar si një njeri i nderit dhe i fesë, bashkimin e forcave më të mira të kombit, në dobi të Shqipërisë.

Ali Korça thoshte:

  • “Për t’i hedhur shtetit një themel të mirë duhet të zgjidhen burra të mirë dhe të drejtë. Diktaturën personale e shoh si një kuçedër që i ha të ditëshmit nji nga nji, do që të rrojë vetëm dhe të tjerët t’i ketë rob”.

Ashtu si Sami Frashëri, edhe Korça kërkon krijimin e një pleqësie prej 24 vetash, të zgjedhur nga populli dhe kryetari i tyre të zgjidhet me rotacion vetëm për një vit.

  • “Ky këshill të veprojë duke u matur mirë, pa vështruar hatër dhe frikë, duke flakur tej lakmimet. I pari i kombit ishte ai që e shërbëton. Një burrë shteti po s’qe përzier me popullin, që të ketë mundur t’ia kuptojë mendimet e ndjenjat e përgjithshme popullore, s’është i zoti të qeverisë këtë popull. Populli nuk qeveriset me theorira të thata.”

Sa i takon edukimit të brezit të ri, Korça është për kultivimin tek ta si të ndjenjës fetare, ashtu edhe kombëtare:

  • “Brezi i ri është shpresa e kohës së pritshme. Ata duhet të ngrehin shoqëri, dhe si të mbledhin një shumë të mjaftueshme të hollash, të formohet një komision nga dijetarët e mëdhenj, që të zotërojnë gjuhrat e lindjes dhe perëndimit dhe këta, si të zgjedhin librat më të dobishëm për moral e për çdo send që ka nevojë populli, t’i përkthejnë, t’i shtypin e t’i shpërndajnë në popull pa të holla. Kështu, populli në pak kohë zgjohet, zhvillohet dhe nga morali lartësohet”.

Nga viti 1916 deri në 1947, Ali Korça jetoi në Tiranë. Me vendosjen e Këshillit të Lartë të Sheriatit në Tiranë, Hafiz Ali Korça punoi për hapjen e medresesë dhe këmbënguli që ky institucion të njihej si i barabartë me shkollat e mesme shtetërore, dhe studentët e saj të pranoheshin nëpër universitetet e botës si të tjerët, pa provime plotësuese. Merret kryesisht me mësimdhënie si myderriz (mësues) në medresenë e Tiranës. Botoi libra në ndihmë të programit të saj, ku veçojmë edhe abetaren arabe me 28 fletë dhe një libër gramatike, që trajtuar sipas sistemit Berlitz, bëri të mundur që alfabeti arab të përvetësohej pa mundim për 2 javë dhe ndikoi që gjuha arabe të mësohej për 2 vjet (nga 8-10 vjet që ishte mësuar më parë). Në këtë periudhë, pjesë e përpjekjeve të tij për zhvillim e progres është edhe botimi i gazetës së njohur “Zani i Naltë”, organ i Komunitetit Mysliman Shqiptar, që filloi të dalë në vjeshtën e vitit 1923.

Hafiz Ali Korça, bashkë me medreseistët në Tiranë

Ali Korça synonte modernizimin e programit të medreseve dhe për këtë arsye ai thoshte që rrethi i të diturve duhej të gruponte më të aftët.  Nën drejtimin pedagogjik të tij, në medresenë e Tiranës u vunë në zbatim plane dhe programe të tilla, që u lejonin medresistëve të merrnin njohuri të barabarta me ato që u jepeshin nxënësve të shkollave të mesme laike, duke bërë të mundur që edhe medresistët, që nuk do të mund të ndiqnin universitetet teologjike islame, të mund të vazhdonin, njëlloj si nxënësit e shkollave të mesme shtetërore laike, çdo universitet tjetër, pa nevojën e provimeve plotësuese. Njëkohësisht, Ali Korça theksonte domosdoshmërinë e përzgjedhjes së kuadrit mësimor të medreseve, si dhe të trajtimit të gjithanshëm të tij, sa më të mirë.

Hafiz Ali Korça shkroi dhe publikoi mjaft libra dhe shkrime me karakter kombëtar, fetar, filozofik, letrar, politik etj., nga të cilat, jo të gjitha mundën ta shihnin dritën e botimit. Ai botoi artikuj edhe në shtypin turk, arab, pers, etj.; përkthente në shqip nga shtypi i huaj.

Tituj

  • 2011, dhjetor, Bashkia e Korçës i jep titullin “Qytetar Nderi i Korçës”.
  • 1996 Urdhri “Naim Frashëri” i Klasit të Parë; Urdhri “Nderi i Kombit”;
  • 1995 Urdhri “Për Veprimtari Patriotike” të Klasit të Parë;
  • 1994 “Mësues i Popullit”;

Çfarë mund të bëni për vendin tuaj?

/0 Comments/in /by

Fjalimi i Presidentit të SHBA, John F. Kennedy, në ceremoninë e betimit

20 janar 1961 / Washington, D.C.

Fjalimi zgjati 14 minuta! / 1355 fjalë

Le të përhapet fjala, si tek miqtë dhe armiqtë, se që nga ky moment dhe nga ky vend, se pishtari i ka kaluar një brezi të ri amerikanësh, lindur në këtë shekull, kalitur nga lufta, disiplinuar nga një paqe e vështirë dhe e hidhur dhe krenarë për trashëgiminë e lashtë, që nuk dëshirojnë të jenë dëshmitarë ose të lejojnë shkeljen e ngadaltë të atyre të drejtave njerëzore, ndaj të cilave ky komb është zotuar gjithmonë, dhe për të cilat ne sot zotohemi në vendin tonë dhe përpara botës…

Le ta dijë çdo komb, pavarësisht nëse na do të mirën ose të keqen, se ne do të paguajmë çdo çmim, do të durojmë çdo barrë, do të përballemi me çdo vështirësi, do të mbështesim çdo mik, do t’i kundërvihemi çdo armiku, në mënyrë që të sigurojmë mbijetesën dhe suksesin e lirisë…

Shteteve të reja, të cilat i mirëpresim në radhët e vendeve të lira, u zotohemi me fjalën tonë, se sundimi kolonial nuk do të zhduket thjesht dhe vetëm për t’u zëvendësuar nga një tjetër tirani më e hekurt. Ne nuk do të presim që ata gjithmonë të mbështesin këndvështrimin tonë, por gjithmonë do të shpresojmë se ata do të mbështetin fuqishëm lirinë e tyre; mbajmë gjithnjë parasysh se, në të shkuarën, ata që e kërkuan marrëzisht pushtetin duke i hipur tigrit në kurriz, në përpjekje për ta kalëruar, përfunduan të gllabëruar nga ai.

Atyre njerëzve, që jetojnë në kasolle dhe në fshatrat e gjysmës së botës, duke luftuar për të thyer zinxhirët e një mjerimi të tejskajshëm, u japim fjalën se do të bëjmë përpjekjet tona maksimale për t’i ndihmuar që të ndihmojnë vetveten, për aq kohë sa të jetë e nevojshme; dhe jo sepse komunistët mund të bëjnë të njëjtën gjë, jo sepse duam votat e tyre, por sepse kjo është e drejtë. Nëse një shoqëri e lirë nuk mund të ndihmojë shumicën e varfër, atëherë ajo nuk mund të mbrojë as pakicën e pasur.

Republikave simotra në jug të kufirit tonë, u ofrojmë një zotim të veçantë: për t’i shndërruar fjalët tona të mira në vepra të mira, në një aleancë për progres; për t’i ndihmuar njerëzit e lirë dhe qeveritë e lira të çlirohen nga zinxhirët e varfërisë. Ky revolucion paqësor shprese nuk mund të bëhet pre e fuqive armiqësore. Le ta dinë të gjithë fqinjët tanë, se ne do të bashkohemi me ta për t’iu kundërvënë agresionit ose subversionit kudo në Amerikë. Le ta dinë të gjitha fuqitë e tjera, se kjo “hemisferë” do të vazhdojë të jetë zot në shtëpinë e vet…

Asnjë prej dy grupeve të mëdha dhe të fuqishme të kombeve nuk ndihet mirë nga gjendja aktuale. Të dyja palët janë të mbingarkuara nga kostoja e armëve moderne. Të dyja palët janë në gjendje alarmi nga përhapja e qëndrueshme e fuqisë së atomit vdekjeprurës. Por megjithatë, të dyja grupet janë akoma të impenjuar në një garë për të ndryshuar ekuilibrin e pasigurive terrorizuese, i cili mban pezull shpërthimin e luftës së fundit të njerëzimit…

Kështu që le të rifillojmë, duke mbajtur mend të dyja palët, se mirësjellja nuk është shenjë e dobësisë dhe se sinqeriteti duhet gjithmonë të provohet. Asnjëherë nuk duhet të bisedojmë nga frika. Por edhe, asnjëherë, nuk duhet të kemi frikë të bisedojmë.

Sirena po na mbledh tani sërish, jo si një thirrje për të marrë armët, megjithëse për armët kemi nevojë, jo si një thirrje për të luftuar, megjithëse jemi të përfshirë në luftë tashmë, por si një thirrje për të duruar barrën e një beteje të errët dhe të gjatë, vit pas viti…

Në historinë e gjatë të botës, vetëm pak brezave u është dhënë roli i mbrojtësve të lirisë, në momentin kur ajo rrezikohet më tepër. Unë nuk zmbrapsem nga kjo përgjegjësi, unë e mirëpres atë.

Bashkëkombësit e mi amerikanë: mos pyesni çfarë mund të bëjë vendi juaj për ju; pyesni çfarë mund të bëni ju për vendin tuaj.

Miqtë e mi në të katër anët e botës botë, mos pyesni çfarë do të bëjë Amerika për ju, por çfarë mund të bëjmë ne, të gjithë bashkë, për lirinë e njeriut!

Unë kam një ëndërr!

/0 Comments/in /by

Martin Luther King Jr., Lincoln Memorial, Washington, DC

28 gusht 1963 / Fjalimi zgjati 17 minuta dhe 4 sekonda. Dhe ndryshoi historinë.

Unë kam një ëndërr, se një ditë, kombi ynë do të ngrihet dhe do të gjejë kuptimin e vërtetë të sistemit mbi të cilin është ndërtuar: “Ne besojmë, me ndërgjegje të qartë, se të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë”.

Unë kam një ëndërr, se një ditë, në kodrat e kuqe të shtetit të Georgia-s, djemtë e ish-skllevërve dhe djemtë e ish-pronarëve të skllevërve do mund të ulen, së bashku, rreth së njëjtës tavolinë të vëllazërisë…

Unë kam një ëndërr, se një ditë, katër fëmijët e mi të vegjël do mund të jetojnë në një komb ku gjykimi nuk bëhet në bazë të ngjyrës së lëkurës, por të karakterit të tyre.

Qyteti im, e ardhmja ime – Konkurs për fëmijë

/0 Comments/in /by

Konkurs për fëmijë në vizatim, poezi dhe përrallë

Tema: “Qyteti im, e ardhmja ime”

Fondacioni “Henrietta Leavitt”, në bashkëpunim me Bibliotekën “Qemal Baholli”, Elbasan, ftojnë fëmijët e moshës deri 10 vjeç, të marrin pjesë në konkursin me temë “Qyteti im, e ardhmja ime”.

Synime

  • të inkurajojmë fëmijët të njohin, kuptojnë dhe shpjegojnë realitetin në të cilin jetojnë;
  • të promovojmë miqësi dhe solidaritet në jetën e përditshme;
  • të përfshihen në mënyrë kritike në identifikimin e shpresave dhe ëndrrave për të ardhmen;
  • t’u mundësojmë të shprehin idetë nëpërmjet artit.

Në mënyrë të përgjithshme, fëmijët shprehin vizionin e tyre për të ardhmen sa i takon shkollës, mjedisit, vendit, Europës në lidhje, gjithnjë, me qytetin ku jetojnë.

Dorëzimi i krijimeve

  • Krijimet e paraqitura duhet të dorëzohen të mbyllura në zarf, me këto të dhëna: Emri, Mbiemri, mosha dhe lloji i krijimtarisë. Adresa: Aida Gashi, Biblioteka “Qemal Baholli”, Elbasan. Krijimet duhet të dorëzohen nga prindi ose kujdestari ligjor i fëmijës konkurrues.
  • Krijimet do të dorëzohen të shoqëruara me formularin e aplikimit që gjendet në https://fhl.org.al/qyteti-im-e-ardhmja-ime-konkurs-per-femije/

Ceremonia

  • Më datë 10 korrik, nga ora 18.00-19.00, në mjediset e Bibliotekës “Qemal Baholli”, Elbasan, do të organizohet ceremonia e njohjes së publikut me krijimet e paraqitura, në prani të fëmijëve, prindërve dhe të ftuarve.
  • Në të njëjtën ceremoni do të shpallen dy çmime të para për secilën kategori. Fituesit do të marrin dhuratë librat “Një dëshirë për Krishtlindje” dhe “Vajza dhe dinozauri”
  • Të gjithë pjesëmarrësit do të pajisen me certifikata.

Rregulla të përgjithshme

  • Afati për dorëzim 8 korrik 2020, ora 16.00.
  • Krijimi duhet të jetë origjinal
  • Fëmijët: mosha deri 10 vjeç
  • Lejohet pjesëmarrja deri me dy krijime në një gjini; inkurajohet pjesëmarrja në të tri gjinitë.
  • Krijimet kalojnë në pronësi të Fondacionit “Henrietta Leavitt”, të cilat mund të përdoren nga Fondacioni në faqen ueb ose vepra dhe aktivitete të ndryshme, por gjithnjë duke referuar autorin.

Juria

  • Aida Gashi
  • Fatmir Musai
  • Enxhi Asllani
  • Dora Angjeli
  • Dr. Valbona Nathanaili

Kritere për vlerësim

Krijimet do të vlerësohen në bazë të origjinalitetit, interpretimit të tematikës, teknikës krijuese, kompozimit dhe gjithë përmbajtjes në përgjithësi.

Lagjja “Te Papavrami”

/0 Comments/in /by

Tiranë, 1971-1975

(Shkëputur nga libri “Fugë për violinë”, autor Tedi Papavrami)

Shtëpia jonë nuk dukej nga jashtë. Ajo fshihej pothuajse plotësisht nën gjethnajën e dendur të mandarinave dhe nga muret e gjerë e të lartë rrethues, të cilët e mbronin pjesërisht nga shikimet, edhe pse nuk i shpëtonte dot mbikëqyrjes së dritareve të dy ndërtesave, njëra me tulla të kuqe, ndërtuar kohët e fundit, e tjetra, si në të verdhemë, e ngritur mbase gjatë pushtimit italian. Por në atë kohë, në Shqipërinë komuniste, ne gëzonim gjithsesi një intimitet të rrallë në këtë shtëpi, ku jetonte vetëm familja jonë. Ishte fat të përfitoje nga një harrim i tillë i planifikimit që lejonte të mbijetonin, tek-tuk dhe në mënyrë arbitrare, disa prona private. Shpesh trembesha se mos ky fat i rrallë merrte fund, duke përfytyruar i tmerruar shtëpinë tonë të shkatërruar e të zëvendësuar nga një tjetër ndërtesë me tulla të kuqe ku do të na strehonin në një apartament të ngjashëm me të tjerët.

Përtej rrugës, pas një peme mimoze të madhe, dukej fasada e verdhë e “Medresesë”, dikur shkollë fetare myslimane, e shndërruar në klinikë stomatologjike. Bordura prej çimentoje e kangjellave të saj shërbente si stol për rrugaçët e lagjes, vulgariteti i të cilëve, i çjerrë dhe i dëshpëruar, vërshonte pa reshtur në komente të pista, kur kalonin vajza të reja ose ndonjë fëmijë që nuk i përkiste bandës së tyre. Shpesh isha unë vetë shënjestra e tyre, kur gjendesha i pashoqëruar. Sharjet e tyre, tepër anekdotike për t’u bërë sebep ankese pranë familjes sime, por të mjaftueshme sa për të kënaqur sulmuesit e mi, e humbnin fuqinë sapo porta e rëndë e oborrit mbyllej pas meje, duke ua prerë rrugën kërcënimeve të botës së jashtme.

Në shtëpinë tonë, i pari i vendit ishte gjyshi im, mjek patolog dhe dermatolog. “Te Papavrami”, kështu e kishin pagëzuar lagjen tonë banorët e qytetit që ishin vizituar për një kohë të gjatë nga ai, ndërsa të tjerët, këtë zonë të kryeqytetit e quanin “Medreseja”. Jashtë shtëpisë, gjyshin e thërrisnin “doktor”, “Papavrami” ose “doktor Papavrami”. Për mua, gjyshi im quhej thjesht “Dodo” dhe habitesha sa herë që lexoja emrin “Theodhor” të vulosur në fletët e recetave, por që pak kush e njihte. Këto letra, që ia jepnin në poliklinikën ku ai vazhdonte të priste vizita falas një herë në javë, na shërbenin edhe si letër higjienike në shtëpi, në një kohë kur ky produkt, si shumë të tjerë, nuk gjendej në Tiranë.

Edhe pse zyrtarisht në pension, Dodo priste rregullisht pacientë tek ne. Ata hynin e dilnin nga ora 12:00 deri në orën 1:00 të drekë drekës dhe shfaqnin një respekt të pazakontë, aq sa kur ishin tre minuta me vonesë në takimin e caktuar dhe gjyshi nuk i pranonte më atë ditë, ishin të gatshëm të riktheheshin përsëri të nesërmen, pa u ndier. Në kësi rastesh, i ngarkuar personalisht t’i njoftoja, isha unë. Shpesh ata vinin nga larg për t’u vizituar e, ndonjëherë, mbanin veshur kostumin tradicional të malësorëve të veriut me pantallonat prej shajaku të bardhë e me vija të zeza dhe me qeleshen në kokë. Gratë e tyre, të heshtura dhe të turpshme, ishin të veshura me tesha ku dominonte e bardha, e kuqja dhe e zeza, të zbukuruara me monedha argjendi. Prej shamive të lidhura në kokët e tyre, derdheshin simetrikisht nga të dy anët,  flokët e tyre të një të zezeje të panatyrshme, dredhur hollë.

Kur vinin për vizitë, ata shpesh sillnin dhurata nga fshatrat e tyre. Mishi nuk gjendej lehtë në kryeqytet dhe ndodhte që Nuci, gjyshja ime, vinte drejt meje duke mbajtur në krahë një gjel të gjallë e pendëndritur. Por eksperienca më kishte mësuar që, fatkeqësisht, shoku im i ri kakarisës i kish orët të numëruara. Shumë shpejt ai do të përfundonte i rrjepur, i zbardhëlluar dhe i zier në tenxheren prej alumini. Kokëfortësia e përpjekjeve të mia për të marrë pjesë në ekzekutimin e tij shumëfishohej i nxitur nga nuhatja e komplotit të pabesë që synonte të më pengonte. Por ndalimi ishte i prerë. I mbërthyer nga Nuci ose i kyçur në një dhomë, shihja nga dritarja gjyshin tek largohej ngadalë drejt fundit të kopshtit, me shpendin nën krahë dhe një thikë të madhe në dorë. Një klithmë e çjerrë dëgjohej pak më vonë. Kisha ndjesinë se më përjashtonin padrejtësisht nga një ceremoni enigmatike gjatë së cilës gjeli shumëngjyrësh dhe aq lëvizës përvetësonte befasisht identitetin e ri të një ushqimi të ngurtë, pa lidhje me të parin, dhe ku tashmë mund të dalloja kofshën ose krahun që do të gjendeshin më vonë në pjatën time. Këmbëngulja e tyre për të më penguar të isha i pranishëm më dukej e dyshimtë, po ashtu si edhe arsyeja e tyre: Kjo punë nuk është për fëmijë! Këtë gjë e lidhja instinktivisht me misteret e tjera të botës së të rriturve, enigmatike, me përgjigje të prera, dhe për çka as nuk do të kisha guxuar të pyes. Në rastin e gjelit, më bënte më të guximshëm fakti që zhdukja sistematike që i bëhej lodrës sime të re shumëpendëshe duhej të paktën të kompensohej me të drejtën për t’u përfshirë në këtë ritual, mizoria e të cilit, si shumë gjëra të tjera, nuk arrinte më t’i prekte të rriturit.  Gjyshi kishte kryer studimet për mjekësi në Amerikë, më pas në Francë, pasi ishte larguar adoleshent nga Shqipëria dhe kishte kaluar vitet e shkollës së mesme në Greqi, jo shumë larg Përmetit, qyteti i tij i lindjes. Përveç Shqipërisë, e kisha të vështirë t’i përfytyroja vendet e tjera. Italia më dukej disi më e njohur, sepse ndodhej në anën tjetër të Adriatikut, diku përballë plazheve të Durrësit ku laheshim në verë. Unë nuk e shquaja dot me sy , por më thonin se detyrimisht atje ishte, e shtrirë pas vijës së kaltër të horizontit, mbi ujin e qetë.

Edhe në familjen time kishte momente kur biseda e të rriturve kalonte papritur në gjuhën italiane. Ky ishte sinjal: ajo që po thuhej nuk ishte për mua ose, sidoqoftë, ishte më mirë të mos e kuptoja. Kureshtar, mbaja vesh fjalët, duke bërë interpretime sa të vagullta aq edhe të ndryshme të pamjes misterioze dhe të shqetësuar me të cilën ato shqiptoheshin. Mbase flitej për ndonjë histori të rriturish ose për kurdisjen e ndonjë komploti shënjestra e të cilit isha unë … Por duke mos vënë re asnjë pasojë të dëmshme për mua e kisha shmangur me kohë këtë mendim  Mundësia për të mësuar gjuhën e “sekreteve “ kufizohej me edicionin e lajmeve të RAI-t në orën 8:00 të mbrëmjes, ku flitej për mynxyrat e panumërta të botës kapitaliste. Menjëherë pas lajmeve, sapo përpiqeshim të kapnim ndonjë stacion televiziv italian ose jugosllav, imazhi shqyhej nga një insekt gjigand me qime të zeza që zinte gjithë ekranin dhe amplifikonte zukatjen e tij të ethshme që  qetësohej sapo kalonim tek kanali shqiptar. Psherëtimat e dorëzuara të rastit e quanin ndryshe “zhurmuesi”. Misioni i tij ishte pikërisht të na pengonte të shihnim programet e dëmshme dhe dekadente të kanaleve të huaja.

Ndryshe nga Italia, Anglia përkundër më dukej një vis i largët, ndërkohë që anglishtja karakterizohej në imagjinatën time nga një ton epërsie arrogante, shumë i dallueshëm dhe që më ngjallte admirim. Diku në mes të rrugës së këtyre të dyve, më shfaqej Franca, gjuha e së cilës më ngjante disi e paqartë e që nuk arrija ta rrokja në mendje, pavarësisht tregimeve të shumta të gjyshit tim që kishte jetuar mbi dhjetë vjet atje.

Njihja më mirë Amerikën ose, më saktë, imazhin e Amerikës së sjellë prej  filmave pa zë të Çarli Çaplinit; ata shfaqeshin shpesh në kanalin e vetëm të televizionit shqiptar, bardhë e zi domosdo, i cili transmetonte vetëm katër orë në ditë, prej orës 18:00 e deri në orën 22:00. Ata filma më çonin në një botë që për mua ishte paradoksalisht futuriste, edhe pse shfaqnin pamje të përshpejtuara të viteve ’20-të: qiellgërvishtës marramendës, shëtitore të gjera të përshkruara përjetësisht nga flukse të dendura veturash elegante e të krekosura. Në botën tonë komuniste veturat ishin të rralla, sepse nuk lejohej prona private, po ashtu edhe kamionët sovjetikë apo kinezë që shihnim rrugëve; ata nuk ngjanin shumë më modernë se karroca me kalin kockë e lëkurë që kalonte ngadalë pas tyre.

Në këtë univers fantastiko-shkencor që unë sodisja në televizion, gjyshi im doravetë kishte jetuar. Unë e përfytyroja teksa rropatej duke punuar për të paguar studimet apo duke i bërë dhurata gjyshes, e cila në film më shfaqej nën imazhin e shitëses së luleve, një vajzë e re e verbër. Ushtrues i palodhur i profesioneve të pazakonta, si për shembull, pastrues i jashtëqitjeve të elefantit, kërkues ari, boksier ose mekanik, ai, me gjithë mundimet e tij, ashtu si Sharloti, shpeshherë duhej të ngopej me një këpucë të pjekur për darkë. “Ndodhte që studioja tri ditë rresht në musëndrën time dhe për t’u ushqyer kisha vetëm një copë bukë. Më pas, ngaqë flisja gjuhë të ndryshme, shkoja në stacionin e trenit për të pritur turistët, të cilët pranoja t’i shoqëroja nëpër qytet në shkëmbim të disa groshëve”, – kujtonte Dodo.

Kur sillte ndër mend të kaluarën e tij dhe më tregonte për atë botë, të cilën vetëm ai e kishte shkelur nga familja jonë, Dodo – Sharloti im -, i rehatonte këmbët mbi një karrige, në drejtim të mangallit, ndërsa unë qëndroja i ulur pranë tij. Zëri i tij monoton, paksa ironik, më rrëfente për Bostonin, Nju Jorkun, plazhet pa fund të Kalifornisë. Si në filmat e Sharlotit, madhështia e këtyre viseve, që në mendjen time ekzistonin vetëm bardhë e zi, kontrastonte me jetën e atjeshme, tmerrësisht të vështirë. E dëgjoja i magjepsur dhe përpiqesha të përfytyroja mrekullitë dhe rreziqet e atij universi me shumë fytyra. Ndërsa maçoku i shtëpisë, indiferent ndaj peripecive që kishte kaluar gjyshi, kotej i lumtur mbi gjunjët e tij.

“Sidoqoftë, andej ia del mbanë vetëm në një mënyrë: duke e mbajtur kokën mbi libra, derisa pantallonat të të grisen në karrige”,- e përmbyllte ai rrëfimin zakonisht. Mua nuk më bënte dhe aq përshtypje ky mesazh dhe përfitoja nga qetësia hipnotike që Dodoja ushtronte mbi maçokun për ta ngacmuar fshehtas këtë të fundit. Si për inatin tim, kafsha, sa e pëlqente shoqërinë e gjyshit, aq i shmangej simes, tepër lëvizëse dhe paksa mizore. Si për t’u hakmarrë, pa i rënë në sy gjyshit, kapja një nga mustaqet e maçokut dhe ia futja atij në vrimën e hundës, me qëllim që të teshtinte, i shkulja qimet e veshit që të dridhej apo i ndukja bishtin. Si të ishte një pjesë e pavarur nga turiri i tij i kredhur në ekstazë, maja e bishtit i tundej atëherë gjithë inat, sikur donte të më thoshte se i kishte kuptuar të gjitha prapësitë e mia, edhe pse nuk e jepte veten.

Në dimër më pëlqente të rrija në dritën e praruar të dhomës së ngrënies së gjyshit dhe gjyshes, me ngrohtësinë e sobës dhe zërin e televizorit. Sa hyje, në anën e majtë, ndodhej portmantoja, poshtë së cilës radhiteshin me kujdes këpucët e Dodosë. Të zeza, me majë, me vrima të vogla ose anë të dhëmbëzuara, gjithmonë të lustruara, ato më dukeshin të përjetshme, si ai, të vjetra dhe të paepura, ndërsa pronari i tyre, ulur në divan, veshur me tuta ngjyrë vjollcë dhe një pulovër të vjetër, me mjekrën ngritur drejt televizorit, përkëdhelte ngadalë maçokun e ulur mbi gjunjë me duart e tij kockore, njollëzuar në kafe. Në anën tjetër të divanit, gjyshja punonte çorape leshi për mua, duke hedhur edhe ajo herë pas here sytë nga ekrani. Soba e kuqe prej tulle lëshonte vazhdimisht një si uturimë, ndërsa ajri i ngrohtë i dhomës mbushej me aromën e pjekur të lëkurave të nxehta të portokallit të vendosura mbi të.

“Dodo, a i ke shpëtuar ndonjëherë jetën dikujt ti?”- e pyeta një natë, duke qenë se dëgjoja shpesh të lëvdohej heroizmi i partizanëve dhe punëtorëve të dalluar. Duke i shpëtuar jetën shokut në rrezik, ata kryenin një akt madhor e të dëshirueshëm nga të gjithë. “Po, ka ndodhur, por më të shumtë kanë qenë ata që kam vrarë”, – mu përgjigj me ftohtësinë e tij të qetë, gjë që më la mëdyshas.

Pas kthimit nga Franca, i diplomuar në mjekësi, në vitin 1935, gjyshi u njoh me gjyshen time Nuci. Emri i saj plotë ishte Anunciata. Ajo ishte nga Shkodra dhe fliste dialektin e gëzueshëm geg, të cilin unë e përdorja natyrshëm kur bisedoja me të. Ndonjëherë Nuci fliste me ekzaltim për një franceze misterioze që quhej Tereza, studente në mjekësi. Ajo kishte qenë e fejuara e Dodosë në Paris, para se të vdiste nga tuberkulozi. I tronditur nga ngjashmëria e madhe e Nucit me vajzën që kishte dashuruar, Dodo i kërkoi dorën Nucit veçse pak pasi e kishte njohur. Gjallëria e Nucit binte në kontrast me plogështinë e ftohtë dhe dialektin e jugut të Dodos. Emrat e ëmbël katolikë që tingëllonin si italianë, si edhe historitë familjare që ajo tregonte, gazmore dhe plot anekdota, të tejçonin në një univers të hijshëm, të butë dhe të shndritshëm. Figurinat dhe ikonat me pamje engjëjsh buzëqeshës e faqemollë, të fshehura brenda sirtarëve të Nucit, më dukeshin  shumë më tërheqëse sesa ikona e vjetër ortodokse, e lëmuar dhe e errët, që i përkiste familjes së gjyshit, gjithçka e së cilës të sillte ndërmend rafte të errët dhe gjysmerrësirë dhomash të ftohta lyer në gëlqere. Vështrimet e ngrysura të personazheve të ikonës, me fytyra të zgjatura e të dobëta, shponin errësirën, diku prapa palltove dhe xhaketave, mes aromës së naftalinës, në dollapin ku e mbanim fshehur.

Revista letrare 1944

/0 Comments/in /by

Numri i parë i “Revistës letrare” doli në Tiranë më 15 shkurt 1944 dhe u botua nën kujdesin e një grupi intelektualësh shqiptarë, shkrimtarë të viteve 1930: Mitrush Kuteli, Vedat Kokona, Sterjo Spasse, Nexhat Hakiu etj.

Revista letrare në kujtimet e Ilinden Spasses (bazuar në shkrimet e Mitrush Kutelit, Sterjo Spasses dhe Vedat Kokonës).

Nga jehona e romanit “Kasollja e xha Tomit”, përkthyer nga Sterjo Spase, dhomën e vogël në atë shtëpi njëkatëshe në rrugën Fortuzi, ku banonte tani Sterjoja me Kolon, shokët që mblidheshin aty e pagëzuan me emrin “Kasollja e xha Tomit”. Një ditë të bukur të këtij fillim viti në këtë kasolle u mblodhën kokë-më-kokë katër “qyqarë ëndërrimtarë” – siç do të shprehej shumë vite më vonë Vedat Kokona – që merreshin me lëvrimin e gjuhës shqipe. Këta ishin:

  • Mitrush Kuteli, që “aksidentalisht” ishte ekonomist, madje edhe doktor i shkencave ekonomike në Rumani dhe ishte kthyer një vit më parë në Shqipëri, për t’u marrë edhe me letërsi. Kuteli kishte botuar disa vëllime: “Netë shqiptare”, “Kapllan Aga i Shaban Shpatës”, “Ago Jakupi”, “Havadan më havadan” dhe vëllimin me vjersha “Sulm e lot” etj.;
  • Vedat Kokona, edhe ky i diplomuar “aksidentalisht” për drejtësi në Paris, kish botuar dy vëllime, një me vjersha “Dritë e hije” dhe një me tregime “Yje të këputura”;
  • Nexhat Hakiu, kishte qenë kryeredaktor i revistave “Përpjekja shqiptare” dhe “Shkëndia” dhe redaktor i faqes letrare i gazetës “Tomori” etj., kish botuar dy vëllime me poezi: “Kënga Zambares” dhe “Kënga e gjakut”, ku spikaste vargu elegant popullor dhe vargu melodioz i tipit të Ali Asllanit.
  • Dhe Sterjo Spasse.

Këta “myteberë”, pasi diskutuan për ribotimin e romanit “Pse ?!…” që kish dalë ato ditë, për romanin “Kasollja e xha Tomit”, për situatën politike e ekonomike, që turbullohej akoma më shumë në vend, u lindi ideja për të nxjerrë një revistë letrare të përbashkët, që të fashisnin kokat e nxehta, që po shkatërronin fatet e kombit. Ata nuk ishin të kobures, por të penës, e me penën e tyre deshën të sensibilizonin ndjenjat kombëtare të popullit.

Mitrush Kuteli (Revista letrare, Viti I, Nr.1, Tiranë 15 shkurt 1944):

Duke botuar këtë revistë të vogël, qëllimi ynë nuk ka qenë tjetër, veçse të përqendrojmë rreth shtyllave të saj fuqitë prodhonjëse të mendjes, të çelim shtigje të ra në lëmin kulturor, duke ndjekur gjurmët e atyreve, që u përpoqën të hapin udhën e parë dhe të lëshojmë një shkëndijë të re në mes të kaosit mendor shqiptar.

Nuk kemi as pikën e dyshimit se të shumtët do të jenë ata që do të marrin sipërmarrjen tonë si një marrëzi të vërtetë, si diçka anakronike dhe neve, si njerëz që kemi humbur pusullën dhe nuk dimë se ç’bëjmë. Edhe me të vërtetë, të rrish e të merresh me kulturë në një kohë kur bota digjet zjarr e flakë, kur njerëzia e ka humbur konceptin e qetësisë shpirtërore, kur edhe foshnjat dridhen nga ulërimat rrëqethëse të sirenave, i duket tjetrit si një gjë e çuditshme që mund të gjejë shpjegimin e saj në një tronditje patologjike apo në një ekzaltim të tepruar.

Një koncepsion i tillë as na shqetëson dhe as na pengon në punën tonë. Nuk na shqetëson dhe nuk na pengon për të vetmen arsye se një koncepsion i tillë ndaj luftëtarëve të kulturës, jo sot, po dje e gjithmonë ka zotëruar këtu në Shqipëri. Këtu në Shqipëri, ku ata që punojnë e luftojnë për të formuar një jetë mendore shqiptare, një lëvizje kulturore të shëndoshë, humbasin kohë dhe atë “krodhe bukë” që të tjerët e fitojnë me aq lehtësi.

Në keni kohë ndonjëherë merrni mundimin dhe shfletoni për një çast revistat e ndryshme që kanë parë dritë në vendin tonë. Një frymë e ashpër pesimizmi rreh tej për tej nëpër ato fletë të shkruara me gjakun e zemrës. Të gjithë luftëtarët e penës janë tmerruar, kur e kanë parë veten përpara greminës së thellë, përpara kaosit të llahtarshëm që zotëron botën tonë mendore. Por, megjithatë, nuk janë trembur, nuk janë prapsur, nuk i kanë hedhur armët. Lufta ishte e ashpër dhe e gjatë, por, aq dhe më heroike do të ishte përpjekja e tyre. Edhe i ishin përveshur punës me zell dhe dashuri për t’iu ngjitur Parnasit shqiptar, atje ku ndrin rrezja e përjetshme ku rrahin tingujt e qartë të shpirtit. Kishin filluar t’i ngjiteshin malit dalëngadalë si ai, që nuk shikon nga pas për të mos u tmerruar nga honi ku mund të bjerë, as edhe lartë, nga frika se mos e lëshojë zemra kur të shikojë se ç’mundime duhet të heqë për të arrirë gjer lart në majë.

Edhe ne kështu do bëjmë në daçim t’i hyjmë kësaj të përpjetë që po na pret, se, në i hedhçim sytë nga pas e t’i shikojmë shokët tanë, që kanë punuar më parë se ne e t’i shohim të shtrirë, ku dergjen në thellësinë e kohës përpara punës së filluar por të pakryer, o në i hedhshim sytë përpara e të shikojmë se ç’na pret, pa dyshim do të tronditeshim dhe nuk do të kishim aspak guxim të fillonim një punë që kapërcen fuqitë tona të pakta.

Të paka me të vërtet janë këto dhe e vështirë fort vepra që duhet bërë. Përpara portës së hekurt dhe të rëndë që ka mbyllur një botë mendore duhet të tingëllojë fjala magjike “Sezam, hapu!”

Por ne nuk u zëmë besë fjalëve magjike.

Edhe duke pritur trokasim si të tjerë me shpresë se një ditë porta do të çelet dhe drita e kulluar e fjalës do ta ndrisë kështjellën e errët.

Selim Opinga (pseudonimi i Vedat Kokonës) në rubrikën “Revista xanxare”

Revista në fjalë është themeluar nga katër të rinj… që patën kujdes të madh të vinin emrin e tyre në majë të fletushkës, nga frika se mos nuk binin mirë në sytë e lëçitësit. I njohim prej kohësh… por ata që nuk i njohin le të dëgjojnë se ç’thonë ata vetë për veten e tyre:

  • Mitrush Kuteli është i kohës së Skënderbeut dhe Bendo Shapërdanit. Ka rrojtur këtu e disa qindra vjet më parë në një fshat të Pogradecit dhe tashti është ngritur nga varri dhe vjen rrotull në mes tonë pa i gjetur shokët, miqtë dhe shtëpitë e shkatërruara nga koha. Rrëfimi “I vdekuri dhe i gjalli” (botuar në numrin 1 të kësaj reviste) është shumë karakteristike sepse nuk është gjë tjetër veçse autobiografia e këtij fatziu të ndritur që shëtit në mes të të gjallëve të errët.
  • Vedat Kokona lundron me një këpucë zonjeje në dallgët e etherit. Mikrokozmosi ynë nuk i pëlqen aq shumë dhe preferon të shëtisë nëpër stratosferë në bishtin e ndonjë ylli të këputur, që vjen rrotull në vetmi pa iu bindur ligjit të gravitetit. Kur mërzitet së dëfryeri nëpër komete e yje, i ka ënda të jetojë në gjirin e nymfave e të nereidave. Pra, anakronik se anakronik.
  • Nexhat Hakiu, këtë djalosh e kemi njohur pranë një burimi ku rrinte dhe e përpinte me sy Banushen e njomë, së cilës i qe shkurtuar linja dhe xhamadani. Na paraqitet në numrin e parë të revistës me një sheleg në duar, simbol i urtësisë dhe të paqes në një atmosferë flake e baruti. Beson në metempsikozën dhe dëshira e tij, e shfaqur në një poezi të tijën, është, që kur të vijë ndonjëherë tjetër në botë të vijë si ujët e një kroi. Atëherë, s’do të ketë tjetër veçse ujë korente dhe kroji. Nexhati do të jetë prapë anakronik, ai se po ai.
  • Sterjo Spasse u ka dhënë dorën këtyre të treve dhe plotëson vallen e katrorit. Është më i rrëmbyeri i shokëve: kur këta duan të heqin një valle të qetë, ai hidhet, dridhet, ngrihet dhe çfren përpara hiçit të botës: ku jeni, ku veni, pse rroni? Nuk sheh veçse gremina në jetë. O kurbet, o ukubet ! (artikull i botuar në numrin e parë të kësaj reviste). Besojmë se, së shpejti do të botojë artikullin interesant “O milet, o ukubet !…”

Diferencat në perceptimet vizuale

/0 Comments/in /by

Në këta vitet e fundit janë kryer një sërë studimesh për diferencat në perceptimet vizuale ndërmjet njerëzve që vinë nga Perëndimi dhe atyre nga Azia Lindore. Këto studime sugjerojnë që kultura ku rritemi ndikon proceset tona bazike, me mënyrën se si e shohim botën përreth.

Në një nga këto studime, perëndimorëve dhe aziatikëve u kërkohej të vështronin një seri fotografish dhe, më pas, të shpjegonin çfarë panë.

Analiza e përgjigjeve nxori në pah diferenca të rëndësishme. Nëse i përmbledhim:

  • Perëndimorët tentojnë të fokusohen më shumë në ato që spikatin në pikturë dhe i konsiderojnë si subjekt. Aziatikët fokusohen më shumë në të gjithë imazhin, përfshirë marrëdhëniet ndërmjet elementeve të ndryshëm. Për shembull, në një kopertinën e një libri shihej një skenë nga xhungla, përfshirë edhe një tigër. Për një fotografi të tillë, nëse pyesim një perëndimor se çfarë sheh, përgjithësisht pohon: një “Tigër.” Për lexuesit perëndimorë të këtij libri, përgjigja mund të duket më se e arsyeshme. Ndërkohë një aziatik përgjithësisht pohon, se sheh “xhunglën dhe një tigër” ose “tigri dhe xhungla”. Diferenca është shumë e rëndësishme dhe ka lidhje me diferencat e mëdha kulturore në pikëpamjet e aziatikëve dhe të perëndimorëve.
  • Në artin Aziatik është e zakonshme të mos theksohet portreti dhe individualiteti i subjektit, gjë pothuaj e padiskutueshme në artin Perëndimor.
  • Në kulturën Aziatike i jepet më shumë rëndësi kolektivitetit dhe më pak individit.
  • Filozofia Perëndimore, që në kohën e grekëve të lashtë ka theksuar rëndësinë e të menduarit kritik, të analizës logjike dhe të ndarjes së ideve nga gjërat në kategori. Filozofia kineze nuk bazohet dhe aq shumë në arsyetimin logjik dhe deduksionin, por tenton të theksojë marrëdhëniet dhe holizmin.

Këto diferenca në perceptime bëhen shkas për diferenca në kujtesë dhe vlerësim. Të paktën një studim sugjeron se me kalimin e kohës, diferenca të tilla çojnë në diferenca strukturore në tru.

Statusi i linguistikës si shkencë

/0 Comments/in /by

Edward Sapir

Gjuha është një guidë drejt realitetit social. […]

Gjuha kushtëzon shumë mënyrën tonë të të menduarit rreth problemeve dhe proceseve sociale. Qeniet njerëzore nuk jetojnë vetëm në një botë objektive, nuk jetojnë vetëm në realitetin e aktiviteteve sociale, por janë edhe nën varësinë e gjuhës specifike, e cila është bërë mjeti shprehës i asaj shoqërie.

Është iluzion të mendosh se njeriu i përshtatet një realiteti pa përdorimin e një gjuhe dhe se gjuha është një mjet i rastësishëm që shërben për të zgjidhur problemin e komunikimit. […]

Ne shohim, dëgjojmë apo përjetojmë ashtu siç përjetojmë, sepse zakonet gjuhësore të komunitetit përcaktojnë disa zgjedhje interpretative.

ZBOR / Novelë nga Shkëlqim Çela

/0 Comments/in /by

Shkëputur nga libri Embriologji (Tri novela: Përgjuesit/ Zbor/ Yje të pash(q)uar) / Fitues i Çmimit “Kadare” për vitin 2016/ MAPO Editions/ ISBN 978-9928-213-01-3

PJESA E PARË  

Ëndrrën erotike të gjumit të drekës ia ndërpreu një zë që bërtiste me sa kishte në kokë “Doli, or doli!” Më tepër se ëndërr ishte një vegim, bluar ngadalë në mokra dëshirash që rrinin tërë kohën zgjuar, vajisur e djersitur nën çarçafët besnikë. Zakonisht ishin zukatjet e mizave apo cijatjet turjelë të mushkonjave ato që e përmendnin nga fluturimi puplor nën shtresat e shurdhëta të kambrikut me përfytyrimin e Mirës. “Bzzzz” fluturake brofnin nga asgjëja, teksa ai me të tijën po i hiqte asaj këmishën najlon, “pesëqindshen”, dantella e së cilës dilte si lulefaji nga fundet e fustanet fërfëllitës të ish-shoqes së klasës. Kishte kohë që e dëshironte. Pa e shfaqur. Përpos një here kur nuk ish përmbajtur ngaqë Cakja kish thënë “Ajo Mira ma ka mu si kuletë beu”, duke shenjuar me gishtat e të dy duarve organin seksual. Si kuleta e sat ëme, i ishte kthyer ai dhe aty për aty kishte krisur sherri. Ishin ndarë të dy me kokat e epuara mbrasht, horizontalisht, që të ndalonin gjakun që u rridhte nga hundët. U quajt sikur duelin e kish fituar ai, pasi veç hundëve përshesh, i kish lënë Cakes edhe një sy të nxirë. Vetë ish ndarë me një dhëmb të goditur paq, që për fat nuk ish thyer, vetëm ishte mpirë për dy ditë rresht. Por këtë s’e dinte njeri dhe kjo ishte kryesorja. Një sy i nxirë bën figurë. Nuk thonë kot “e nxiu”. Thonë edhe që “i theu dhëmbët” sa për atë punë, çka është edhe më keq në hierarkinë e rrahjes, por ai shpëtoi nga kjo. Një shije e hidhët mbeti prapëseprapë nga i gjithë ai “konflagracion”, siç e quajti Turi, sepse Cakja, para se të vinte te “kuleta e beut”, kishte thënë si pa të keq se s’ka mundësi që Mira të mos ketë dashnor atje, në Tiranë. Madje “kuleta” u përdor si argument kryesor që pse Mira nuk mund të mos kishte…, ah, as edhe ta mendonte s’donte.

Ajo ishte studente e vitit të parë në universitet, ndërsa ai bënte të shpifurin stazh në prodhim për djemtë pas gjimnazit, një zdërhallje në fermë. Stazhi u shndërrua në muhabete pa fund me Turin, kryesisht për femra. Mpleksur me copa këngësh të pista. Rrugës pashë atë variantin. Cilën? Atë fiksimin tim. Po ti fiksim ke gjysmën e shkollës! Cilën pe? Ku? Ballkonet me lëvere shpaloseshin të gufmuara nga një erë velash, ato të “fiksimeve” dilnin të bardha si ëndrra, tek ndernin në tel ndonjë “fanellë mishi” prej leshi zmeril me të fshehta të frikshme çobenësh, dhe hidhnin ndonjë isharet si pëllumbi i bekuar glasën, domethënë bënin ndonjë shenjë që s’merrej vesh mirë ç’qe, pra sinjal “ambigue” – kjo prapë sipas Turit, i cili po mësonte anglishten si gjuhë me të ardhme.

Shenjat ishin të vagëta nga ato ballkone, thjesht ndonjë shikim pak më i zgjatur në drejtim të syve të tyre fosforeshentë, mbushur plot me folje dëshirore të parregullta. Por edhe më shumë se aq s’mund të pritej; jo për t’i marrë gjërat në favor, kupton, por thjesht s’duhej harruar se brenda atyre apartamenteve kish koka përgjuese-dyshuese-vigjëluese vëllezërish lubi, si edhe prindërish xhelatë, Vrana Kontër të zymtë, të vranët, nga vjen edhe emri Vrana, e ke menduar ndonjëherë…? Ehhh…

Ky babai yt, o një palo njeri,

që s’të le me djemtë të bëç dashuri…

Dhe po ashtu, si një gjendër e keqe shqetësonte edhe xhongla e së “drejtës së studimit”, që lidhej me aq shumë gjëra, në fakt me të gjitha gjërat në jetë, sepse pa të “do përfundosh një copë xhenerik në SMT-në e qytetit, duart me graso gjithë jetën”, rrota të dhëmbëzuara, ingranazhe me një fjalë, lecka vaji dhe motorë që kullojnë gjak të zi…, pra “jetë qeni do bëç, do të të marrin ushtar, nizam thuaj, në kazermat burg; do të jeç një rrul i qethur zero (këtu pëllëmba atërore jepej përpara për të treguar rrafshimin e flokëve nën z-në rrafshuese të fjalës zero), një zarbo që keqtrajtohet nga të gjithë, si nga dautët, domethënë ushtarët e vjetër, edhe nga oficerët. Ndaj të them të bëhesh kuadro, dëgjon?”

Fjala “kuadër” përsëritej aq herë, saqë po shndërrohej në një specie të re njeriu sipëran në pemën e evolucionit që e kishin bërë në shkollë, një homo differentis me kollare shtrënguar në një jakë ngërçi, me stilograf kinez “shtatëqindsh” (domethënë më i shtrenjtë edhe se pesëqindshet, këmishat luksoze me dantellë) dhe çantë të errët, gjithëditëse, “çamtë” në të folmen e prindit, që ishte trofeja e çmuar, shpëtimi nga “kasmaja” fatale, edhe pse nëpër parrulla kazma ishte gjithnjë e pranishme në njërën dorë.

Kuadër ishte një farë Grali i shenjtë, i ruajtur dhe i mbikëqyrur nga “biografia”, kuçedra me shumë koka. Me shumë fise. E nënës, e babës, e krushqive. Si e ke biografinë? Të mirë e kam, shyqyr. “Unë rrjedh nga një familje fshatare e varfër, e lidhur ngushtë me Partinë dhe luftën nacional-çlirimtare.” Kjo hyrje e biografisë, e shkruar me kujdes si të ish një letër dashurie nga ato të romaneve të vjetra frënge, bashkëngjitur lutjes për të drejtë studimi, vërshonte butë si një uverturë opere, me plotësime të kujdesshme të prindit, theksoje “si mishi me kockën”, pra “lidhur ngushtë si mishi me kockën me Partinë”. Seç kishte një gjë dinosaurësh biografia, fosile nga pyje të lashtë, njerëz që diç kishin bërë dikur, në epoka të tjera…

Ç’u japin kaq rëndësi këtyre gjërave, s’e kuptoj. Ashtu thua ti, përgjigjej Turi, fosile e karboniferë, por ato dëftejnë se ç’je ti në të vërtetë. Ou, e si kështu?, ndërkryhej ai. Po ja, vazhdonte Turi me një tallje nën zë, në qoftë se jashtëtokësorët vëzhgojnë Tokën nga atje ku janë, gjashtëdhjetë a shtatëdhjetë milionë vite drite lart, çfarë kujton ti se shohin, mua dhe ty? Jo, or mik i dashur, jo, shohin pikërisht ata dinosaurët që ti i përçmon. Janë të thella gjërat, thellohu, e përmbyllte Turi gjithnjë me fytyrën serioze dhe hijerëndë. Ai shkrofëtinte me një mllef si teshtimë e mbytur. Përkundër Turit, ai nuk ishte krejt me fat me biografinë. E kishte (ah!) një problemth. Si një sëmundje të fshehtë. Dikush në fisin nga ana e nënës diçka kishte bërë, jo tamam një gabim politik, por një tjetër gjë që fqinjëronte me atë gabim: kishte qenë avokat, një punë veçanërisht e keqe kjo, dhe sido që nga ana e babait fisi ishte i konsoliduar krenarisht, një hekur-beton me 34 anëtarë e kandidatë partie, përsëri nuk i dihej, ajo puna e avokatisë mund të dilte si një pengesë e pakapërcyeshme, mund të ngrinte gardhe vetullash vigjilente nëpër zyrat e Komiteteve. I ati kish vajtur, ish sqaruar, jo, jo, shoku sekretar, nuk ka qenë latifondist, avokat ka qenë (këtu zëri përthyhej)… Një mut janë, s’vononte zëri i sekretarit, pastaj vijonin fjalët mirëkuptuese dhe afruese “Ramiz”, “plenum”, “nuk do t’ju falim te armiku”…, çka e forconte shpresën për të drejtë studimi. E drejtë që, veç të tjerash, mbase e afronte dhe me Mirën.

Mirën e dëshironte qyshse ajo gjatë një ekskursioni i kish dhënë një gjysmë molle, duke i thënë “e vogël, por e ëmbël”, me një shikim ashtu. Mira ishte trupvogël, por e mbushur. E mbushur. Ajo “mb” gufmonte hareshëm pjesë të ndryshme të trupit të saj, dukshëm deri në mizori. “Kuletën e beut” Turi e kish përkthyer si “Bey’s wallet”. Ngjante si emër grupi anglez, apo edhe italian. Anglez më shumë. Se ç’qe një emision, që tingëllonte si “hith paratë”, apo “hidh paradë”, diçka me paradë, por pa tanke, ushtri popullore, raketa, komitet qendror, komitet anësor… amore, felicita (ah, të hëngsha piçkën, moj lufkë), radio me tranzistor Iliria, mizat e gjithëgjendshme ia prishnin vegimet më keq se lajmet me zë solemn të Virgjil Kules, Alfons Gurashit, si edhe goditja e prerë njërrokëshe e stapit të mizave, që tregonte se i ati po bënte kërdinë nga dhoma ngjitur.

I ati mburrej që s’dilte kurrë huq kur vriste miza. Armën e quante stap, një shkop në majë të të cilit ishte mbërthyer me thumba këpucari një copë meshine si llapë. “Tang!” dëgjohej goditja, dhe një tjetër njollë zgërlaqej mbi mur, për t’u përtharë ngadalë në muajt që vinin. Në atë zhurmë goditjeje kishte autoritet – “Këtu ka zot hauri!” Por sot nuk ishin mizat që i prishën si tjetërherë ëndrrën me Mirë, ishte zëri therës i vëllait të vogël që po afronte me të shpejtë:

“Doli, or doli!”

E dinte. Me siguri absolute. Nuk kishte çfarë të dilte tjetër veç saj. E drejta e studimit, kunadheja leshraverdhë. Doli. E kishte lënë më në fund guvën e ankthit.

Doli hëna, doli ylli,

e drejt’e studimit nga pylli.

U ngrit me vrap të takonte Turin. E gjeti duke provuar një palë pantallona doku.

– Si të duken? Mirë për Tiranë?

– Për çfarë të doli bursa ty?

– Matematikë-fizikë. Po ty?

– Gjeologji.

– Urith, domethënë?

– Eeee.

– Po mirë, të paktën s’je në bujqësore, si Lavdoshi. Ose si Luftimi i Sabriut.

– Po ai ç’ne? Ai sikur është begs.

– Po edhe ata kanë degë të ndryshme atje në Shkollën e Bashkuar të Oficerëve.

– Ëhë?

– I ka dalë për kundërajror.

– Kundërajror?

– E! Repartet kundërajrore janë të vogla, nëpër pika të larta malesh dhe kanë zakonisht nga 2 oficerë. Kështu që dezhurni bie një natë po, një natë jo. “Një natë te topi, një natë te gopi!”

– Hihihi… Hej, po në Tiranë, femrat vuuuu, ë?

– S’diskutohet!

 – Erdhi ditë e fukarait!

– T’ia shikosh fotografitë Lames që është në vit të tretë atje, rrjesht, radhë-radhë, si m’i do, bjonde, kuqse, ezmere…, nam or nam i zi.

– Lamja s’është gjë as nga pamja.

– Shkruan letra dashurie. Student. Kushedi si i duket këtu. Nga jashtë u dëgjua zhurmë dhe disa zëra që jepnin urdhra. Ernesti u ngrit në këmbë.

– Ika, – tha, – se im atë kur vjen nga zbori është gjithë nerva e hajt e dëgjoje.

PJESA E DYTË

Zboristët u dukën në hyrje të qytezës. Në krye të kolonës ishte një oficer rreth të dyzetave hipur mbi një kalë të bëshëm ushtrie, ndërsa të tjerët gjithë djersë e të lodhur, me pushkët e pajisjet në krahë, po e ndiqnin pas. Ai dëgjoi dikë me një mitraloz në kurriz që shfryu me zë të ulët: “Ec, or kalë, të qifsha ngarkesën”. Shkoi me ngut në shtëpi, si një mace që ndjen ndonjë tingull të padukshëm rreziku.

Kur i ati hyri, në shtëpi u dha duhma e rrobave ushtarake, e cila ruante ende një erë të rëndë magazine. Ernesti doli nga dhoma e tij. I ati ishte ulur në karrige me këmbët në një legen me ujë me kripë dhe po pinte cigare. Mirë që i ka lënë këpucët me kambale jashtë, tha ai me vete. Këmbët e të atit dukeshin të fryra e të kuqe. Fytyra e tij fliste me vetulla, “më ler rehat”.

– Urime për bursën! – tha.

– E paske marrë vesh?

– E!

– Qenke lodhur. Nga ishit?

– Mo më pyet!

– …

– Ishim në Bureto, ku tjetër?

– Në Bureto?

– E! Se mos na binte greku.

– Po s’i more dot një numër më të mëdha këpucët?

– Të mëdha i mora haletë, po prapë më vranë e më bënë thjamë. E kam këmbën jangllësh unë.

– Nc nc nc.

– Le që u meruam edhe për bukë.

– Pse?

– Ç’pyet! Mezi mbërritëm në majë të Buretos, hapëm çadrat, vumë kazanin e madh me fasule, se na shkoi gjuha poshtë, kur do ti, sa u bënë të flamosurat fasule, ia behu një zëvendësministër që nga Tirana me helikopter. Jemi në kohë lufte, tha. Armiku ka infiltruar agjentë mes nesh. Ushqimi është i helmuar! Një shqelm kazanit në lëndinë e mëteposhtë.

– Mos! Nc nc. Po pastaj?

– U kthyem, po mbemë në Urë të Leklit për nja tetë a nëntë orë.

– Po ç’ne?

– Aty do zbarkonin desantët ajrorë. Nga Italia.

Nga jashtë erdhi përsëri zhurmë. U dëgjua edhe një krismë arme. Ernesti brofi jashtë pas të atit. Shqoi gjitonin Gani me kobure në dorë. Njerëz përreth, të ndërkryer. S’po merrej vesh se ç’qe, por me siguri një gjë e keqe ish. Gurët e zallit në sheshin që vazhdonte pas asfaltit të gërryer u ashpërsuan befasisht. Sheshi u hap i pabesë dhe i rrezikshëm. Ndjeu të atin që erdhi pranë. Ai e urdhëroi të shkonte brenda. Dëgjoi fjalët “flagrancë”, “putanë”, “rruspi” dhe “hak plumbin”. Domethënë Shollohov. Libër i ndaluar nën dyshek. Me faqet erotike shenjuar gjithë kujdes. Ose mbajtur mend përmendësh.

Më vonë mori vesh që nënoficeri i mëhallës, Ganiu, kishte gjetur gruan me dikë. Ajo nuk e priste të shoqin të vinte atë ditë nga zbori. “Dikë”-ja ishte Këno qejflliu, samarxhiu i qytezës. Kush tjetër mund të ish? Ganiu e kish qëlluar me pistoletë. Kish dalë huq, për fat të mirë. Disa thanë që arma nuk kish ndezur fare. Por këta nuk e shpjegonin dot krismën. Në mëhallë pas asaj dite do të qarkullonte shprehja “qëllove si kalama, o Gani”. Një jazëk i përgjithshëm mbulonte gjithçka, si squfuri gjethet e hardhive të sëmura me hi. “Jazëk që s’i vrau dot të dy, as gjysëm metro lark. U rroftë zbori e stërvitja!”

Dyshimi, si squfuri që vriste hirin, do të vazhdonte gjatë të pluhuroste çdo gjë, bukët dyzetëshe, rakinë me hile, rakinë safi, bisedat në klubin e trishtë me tym cigaresh të mykura “Partizan”, burrat si të prerë në besë. Vigjilent’. Pa “ë” të zëshme. Dhe të pazëshme. Gratë si shfajësime menstruale. Të kujdesshme. Me këputje isoje. Me ëëë në fund.

Vazhdon…