Archive for category: Ide me gravitet

Intervistë me Valbona Nathanaili / Autore e librit “Ambasadorët tanë. Pikëtakime të diplomacisë me krijimtarinë”

MAPO Zonja Nathanaili, ju sapo keni publikuar librin “Ambasadorët tanë. Pikëtakime të diplomacisë me krijimtarinë”, si lindi ideja për këtë libër?

Valbona Nathanaili Më shumë se ide, botimi i këtij titulli ishte zgjedhje nga disa projekte për botime që paraqiti Qendra UET pranë UET-Press. Një titull i tillë vjen për herë të parë në shqip. Në gjuhë të huaj do të gjeni plot libra të ngjashëm, ose të paktën që i kushtohen veprimtarisë së ambasadorëve të “rekrutuar” nga fusha e krijimtarisë, por në shqip mungonte. Për të sistemuar mënyrën e paraqitjes, si dhe për zgjedhjen e materialeve që do të përfshiheshin, kam shfletuar dhe jam konsultuar me shumë libra të kësaj lloj literature, botuar në vende të ndryshme të botës. Libri u pasurua dhe u konsolidua gjithmonë e më shumë falë bashkëpunimeve që kam pasur me secilin prej “personazheve” të librit, direkt me ta ose me të afërmit e tyre. Veprimtaria krijuese, sikundër edhe aktiviteti i pasur i secilit në fushën e diplomacisë dhe të krijimtarisë, besoj se jo vetëm i japin librit vlera të veçanta, por e fusin në librat që duhet të jenë pjesë e bibliotekës së çdo lexuesi.

Arkiva e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Shqipërisë ishte një burim i shkëlqyer. Sa më shumë shfletoja materialet e gjetura, aq më shumë pasurohej libri në ide e tematika dhe aq më e vështirë bëhej zgjedhja: çfarë do paraqes dhe çfarë do mbahet për një botim të dytë. Në këtë botim, linjat kryesore të librit janë tri: 1. Veprimtaria krijuese dhe diplomatike e çdo ambasadori. 2. Forumi me katër pyetje. 3. Një profil kulturor dhe të dhëna për ambasadorët e parë të akredituar në Shqipëri ose nga Shqipëria për disa vende, me të cilat marrëdhëniet diplomatike gjithmonë kanë pasur një peshë të veçantë, ku po veçoj Francën, Jugosllavinë dhe Rusinë.

MAPO Në kopertinë janë disa nga emrat më të njohur të penës, saqë pakkush mban mend se ata kanë qenë dhe ambasadorë, ndërsa disa të tjerë njihen më shumë për punën e diplomatit, cili ishte synimi i këtij libri dhe, a është ezauruar tërësisht brenda tij lista e diplomatëve-shkrimtarë ose e shkrimtarëve-diplomatë?

Valbona Nathanaili Është shumë i vërtetë pohimi juaj, ndërkohë mendoj se e bën edhe më tërheqës, pasi e plotëson njohjen tonë. Librin, disa e kanë quajtur antologji dhe të tjerë, album. Unë e kam klasifikuar në kolanën tonë “Scripta imanent” – e shkruara mbetet, që i përfshin edhe klasifikimet e mëparshme, por që nën këtë klasifikim merr përmasat që synonte: evidentimin e punës dhe të mendimit krijues të disa prej njerëzve më të shquar që për periudha të veçanta, duke qenë krijues, janë thirrur në shërbimin diplomatik për të përfaqësuar vendin tonë në nivelet më të larta.

Për shkak të zgjedhjeve të zgjuara që shteti ynë ka bërë, herë pas here, në fushën e përfaqësimit me krijues ambasadorë e diplomatë, lista me emra, kandidatë për t’u përfshirë në libër, rezultoi shumë e gjatë. Në këtë vëllim, pas hartimit të kësaj liste janë përfshirë kryesisht ata për të cilët u krijua mundësia e kontaktit ose e gjetjes së materialeve. Lexuesi ka në dorë vëllimin e parë. Mendoj që vitin tjetër të kem gati edhe vëllimin e dytë të tij.

MAPO Sipas jush, është diplomati që kërkon letërsinë, apo e kundërta? Cili është pikëtakimi mes shkrimtarit dhe diplomatit?

Valbona Nathanaili Mendoj që është diplomacia që kërkon jo vetëm letërsinë, por krijimtarinë në përgjithësi. Për këtë arsye janë bërë pjesë e librit jo vetëm shkrimtarë e artistë, por edhe akademikë. Është e rëndësishme të theksojmë se në Francë, për periudha të gjata kohore dhe në mënyrë periodike, janë akredituar ambasadorë me një trashëgimi të pasur në fushën e letrave, shpesh herë pa asnjë formim a përvojë të mëparshme në diplomaci. Historia e përfaqësimit në Francë, në libër, fillon në vitin 1947 dhe mbyllet më 2013. Javer Malo emërohet më 1947, fillimisht, si Atashe shtypi e Sekretar i parë, ndërsa më vonë, më 1967, rikthehet përsëri në rolin e ambasadorit; Misto Treska është ambasadori ynë më 1979; Luan Rama më 1997; Jusuf Vrioni në UNESCO (me seli në Francë) më 1998 dhe Ylljet Aliçka më 2007, të cilët të gjithë bashkë, me veprën dhe punën e tyre pothuaj e kanë institucionalizuar kriterin kryesor të zgjedhjes për t’u akredituar në këtë shtet, atë të “të qenit krijues”. Por jo vetëm. Duket se edhe në ShBA kërkohet të ruhet e njëjta traditë, themelet e së cilës u betonuan nga puna, përkushtimi e krijimtaria e Faik Konicës. Me vendosjen sërish të marrëdhënieve me ShBA, Pëllumb Kulla, një nga autorët shqiptarë më prodhimtarë, shumëdimensional sa i takon llojit të letërsisë së lëvruar dhe kontributeve në kulturë, ishte ndër ambasadorët e parë të akredituar në këtë shtet mbas viteve ’90. Zgjedhje me nivele po aq të mira përfaqësimi kanë qenë edhe Teodor Laço dhe Piro Milkani, autorë, përkthyes, skenaristë, regjisorë e aktorë, të cilët i kanë shërbyer vendit, përkatësisht, në Rusi dhe Çeki.

Nga fusha e akademisë janë përfshirë Vasil Nathanaili, Agim Nesho, Arben Cici dhe Shaban Murati. Jo për koincidencë, por si zgjedhje, Nathanaili ka studiuar mjekësi në Romë dhe juridik në Tiranë. Për ata që e njohin diplomacinë, Nathanaili quhet diplomat-karriere. Ka qenë ambasador në Beograd, Moskë dhe Pekin në periudhat më “të lulëzuara” të marrëdhënieve tona me to. Agim Nesho është diplomuar dhe ka mbrojtur doktoraturën në inxhinieri. Njëlloj si Nathanaili, edhe Nesho ka kohë që i është kushtuar diplomacisë dhe ka shërbyer në vende e organizata kyç: ShBA dhe Organizatën e Kombeve të Bashkuara. Arben Cici është laureuar për gjuhë të huaja, ka mbrojtur doktoraturën në Shkenca historike të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe në intervalet nga një shërbim diplomatik në tjetrin, gjithmonë i është kthyer katedrës universitare, me dëshirën për të përçuar te studentët jo vetëm bagazhin e pasur të dijeve, por edhe përvojën e fituar nga një karrierë e konsoliduar. Shaban Murati njihet për kontributet e vyera në fushën e diplomacisë e të publicistikës dhe i ka shërbyer vendit në disa misione diplomatike. Pikëtakimi i krijuesit me diplomatin mendoj se qëndron pikërisht në rolin e përbashkët: atë të përfaqësimit të vendit, të kulturës e vlerave më të mira. E thënë thjesht, në faktin se duke qenë intelektualë, dinë të përfaqësojnë denjësisht shoqërinë shqiptare. Lavdia e punës së tyre përmblidhet në përmbushjen e aspiratave tona se janë në gjendje të ndihmojnë në begatinë dhe lartësimin e Shqipërisë.

Faleminderit!

(Kadaré, Shakespeare dhe fantazmat)

Nga Alberto Frashëri

Më 6 janar 2019 gazeta e rëndësishme italiane “La Repubblica” botoi një tregim të Ismail Kadaresë me titull “Unë nuk kam frikë”. Kjo javë e ditëlindjes së njeriut më të shquar të letrave dhe të botës kulturore moderne shqiptare do të kishte nevojë për botime të veçanta e të rëndësishme mbi veprën e tij.

Unë po kufizohem me disa mendime rreth këtij tregimi brilant dhe afiniteteve interesante që ai shpreh me jetën e Kadaresë dhe, sidomos, me disa pamje të realitetit shqiptar. Nuk është e lehtë të flasësh për një vepër të porsabotuar të një prej shkrimtarëve më të famshëm të kohës sonë. Vepra e tij shumë herë ka shprehur ide që nuk çfaqen drejtpërdrejt, por që burojnë nga veçoritë e një stili unikal dhe nga mendimi i kulluar i autorit që lexuesit e të gjitha gjuhëve kanë kuptuar pa vështirësi. Në veprën letrare të këtij prozatori të rallë ajo që nënkuptohet e nuk shqiptohet hapur, shpesh herë është më e rëndësishme nga ajo që fjala formalisht rrëfen. Kjo cilësi dallon shkrimtarët e mëdhenj, mes të cilëve Kadareja tashmë ka merituar një nga piedestalet më të lartë. Tregimi i Kadaresë, rrëfyer nga goja e një fëmije me urtësinë dhe përvojën e pafund të autorit, më sjell ndërmend prirjen dhe raportin e veçantë që Kadareja ka me botën e legjendave dhe fantazinë që ato krijojnë. Natyrisht unë nuk pretendoj të sjell pikërisht mendimin e autorit dhe idenë e tij në këtë tregim. Shpesh herë rreth një vepre artistike bëhen komente apo reçensione me konkluzione apo “zbulime” për të cilat autori as që ka menduar ndonjëherë. Kjo ndodh sepse një vepër artistike, pikturë, poezi, roman apo muzikë, bëjnë të mundur interpretime të ndryshme që pajtohen me natyrën e veprës, por që nuk përputhen gjithmonë me synimet originale të autorit. Prandaj për çdo devijim nga ana ime kundrejt mendimit të autorit, i kërkoj ndjesë atij dhe lexuesve. Pra unë do të përpiqem shkurtimisht të shpjegoj idenë që kam krijuar për këtë tregim të Kadaresë. Ky është një tregim me të cilin duket sikur autori kërkon t’i besojë lexuesit disa të vërteta që lidhen edhe me raportin e vështirë që ai ka patur dhe ka me një pjesë të papërfillëshme të vendit të tij.

Me dy fjalë, tregimi “Unë nuk kam frikë” rrëfen kujtime fëminore të Kadaresë në Gjirokastrën e tij. Ai flet për familje e shtëpi të periudhës perandorake turke, të mbretërisë shqiptare e, më pas, edhe të republikës, shtrat i një totalitarismi të pamëshirshëm e absurd. Një humor i lehtë dhe elegant shoqëron rrëfimin fëminor të Kadaresë. Ai si fëmijë vëzhgon dhe përpiqet të kuptojë dallimet mes monarkisë, perandorisë dhe repubblikës, duke u nisur nga karakteristikat e shtëpive dhe sjelljet e njerëzve që banonin në to.

• Ne fëmijëve, na pëlqenin më shumë shtëpitë e kohës së mbretërisë, edhe pse ishin më të mbledhura, por në ato flitej më shumë dhe me fjalë të ëmbla. Në shtëpitë e tjera ka heshtje dhe shpesh herë ato janë të frikëshme për shkak të hajdutëve dhe fantazmave që herë pas here futen në to… Në atë periudhë, hajdutët dhe fantazmat ishin kudo të pranishme: hajdutë apo banditë, hije e fantazma. Boshllëku, mediokriteti, fanatizmi i regjimit shndrrohen në bindje dhe ide të rëndomta që përligjin dhunën e pakufishme dhe për këtë sajohet fantazma, armiku që duhet çfarosur nga faqja e dheut… Në radio, flisnin ditë e natë për hije të krijuara nga fashizmi, nga Amerika e Izraeli. Hije dhe fantazma. Fëmija natën kishte frikë kur dëgjonte kujisjen, gërvimën e trarëve nën peshën e përleshjes mes hajdutëve dhe fantazmave. Nuk dinte fëmija se cilin të preferonte: hajdutin apo fantazmën. Hajdutët u ngjanin njerëzve të ndershëm, ishin mësues, avoketër, inxhinjerë që Republika i kishte shpallur si banditë, si agjentë anglo-amerikanë, ndërsa fantazmat ishin gënjeshtra, shpifja dhe fanatizmi.

Në këtë këndvështrim fëmija donte të largonte fantazmat nga bota e tij. Fëmija ishte i zhgënjyer nga Republika që tregohej e ashpër me banditët dhe mike e fantazmave. Atij i vjen në ndihmë Shakespeare, inglizi i famshëm që kishte shkruar edhe për fantazmat në tragjedinë e Hamletit. Aty ai kishte mësuar që ki-ki-ri-kiii i gjelave në prag të agimit i largonte fantazmat që i trembeshin gjelit, lajmëtar i një dite të re. Por e keqja ishte që familjet e fisme nuk mbanin pula e gjela në shtëpitë e tyre. Kur iu rrëfye gjyshes për këtë merak të madh ajo i kujtoi gjelat e fqinjëve dhe ky ishte shpëtimi. Ishte ki-ki-ri-kiii i gjelave fqinjë që i largoi fantazmat nga çatia e tij. Dhe ki-ki-ri-kiii i gjelave të Ficove, Xhaxhive dhe fqinjëve të tjerë u përhap kudo nga malet e Lunxherisë përmes Shqipërisë, Dalmacisë, në Austri e Danimarkë deri në trojet e inglizit që mbante atë emër të çuditshëm, Sha-kes-pea-re. Ishte i madhi i shkrimtarëve që kish dashur të shpëtonte njeriun nga fantazmat.

• “Ndërsa mendja më shkonte kah Poli i Veriut, një gjumë i thellë, më i ëmbli që kisha shijuar, më mori në krahët e tij.”

Komicitetin e gjelit lajmëtar dhe ki-ki-ri-kun e tij mund ta interpretojme si lindjen e një ditë të re, si një triumf të së Vërtetës kundër fantazmave të gënjeshtrës e të thashethemeve të pafund që aq shumë e dëmtojnë të sotmen dhe të ardhmen e një komuniteti e, ndonjëherë, edhe të një kombi. Kadareja ka shumë arsye për të kujtuar dramën e njeriut të thjeshtë e të ndershëm që bie nën hijen e fantazmave të së keqes e të gënjeshtrës, pas të cilave fshihet dhuna, padrejtësia. Por nuk është hera e parë që ai e bën këtë. Ai i ka njohur fantazmat duke filluar nga agimi i krijimtarisë së tij. Ai e ka përjetuar frikën prej tyre, e ka ndjerë pranë si asnjë tjetër në historinë e arteve dhe letërsisë të regjimit totalitar në Shqipëri. Por në këto dekadat e fundit ai ka përjetuar të tjera zhgënjime, për mendimin tim, për shkak të disa opinioneve absurde dhe antikombëtare.

Nuk dimë si mund të deshifrohet ideja, qëllimi i këtij tregimi tipik kadarian, mes alegorisë dhe realitetit, frikës dhe fantazmave. Megjithatë ka disa koinçidenca që duhet t’i pranojmë me bindje e që na bëjnë të mundur një interpretim të ketij tregimi të jashtëzakonshëm, si art e si përmbajtje. Tregimi i Kadaresë na lejon të bëjmë një interpretim të natyrshëm e aktual të fabulës që shpreh, të fantazmave të republikës kundër qytetarëve më të shquar të saj. Republika shpalli si banditë ajkën e saj, atë pjesë të shoqërisë që simbolizonte vetëdijen për lirinë e humbur nga regjimi totalitar i Hoxhës. Shpifjet dhe dyshimet ishin fantazmat që ndrydhën pamjen shpirtënore të kombit, talentet e tij. Me sa duket ajo, e ashtuquajtura metodologji fantazmagorike e regjimit, vazhdon të mbijetojë në mes nesh, çuditërisht e mëkuar nga shovinizmat e gadishullit të mplakur të Ilirisë.

Çdo vit, në prag të punimeve përzgjedhëse të komisionit për çmimin Nobel, del ndonjë teoricien i lirisë dhe kritikon Kadarenë si njeri të hierarkive të regjimit “republikan”. Këtë mund ta kurdisë vetëm padituria, injoranca e atij që vihet në rolin e fantazmës kundër banditëve të sajuar. Pikërisht siç bënte Hoxha me idhtarët e tij. Në këto tre dekadat e fundit, pranë datave historike të rëndësishme, shkruhen e botohen artikuj të rremë e të turpshëm kundër figurave të nderuara të botës shqiptare. Kjo po bëhet sistematikisht në indiferencën e fajshme të istitucioneve të shtetit shqiptar. Këto që shohim e dëgjojmë janë hije e fantazma të shovinizmave ballkanike që kanë vrarë priftërinj ortodoksë pse bënin meshën në gjuhën e nënës pra në shqipe të kulluar, kanë vrarë mësues të gjuhës shqipe, kanë persekutuar e masakruar popullsinë e pafajshme të krahinës iliro-epirote vetëm pse kultivonte gjuhën shqipe. Sot me keqardhje dhe në indiferencën totale të klasës politike goditen figurat e shquara të historisë e të kulturës kombëtare: hidhen teza absurde mbi origjinën e Gjergj Kastriotit, braktisen në harresë të fajshme figura si Naimi, Fishta, Mjeda, Migjeni, Noli deri dhe te Kadareja. Prej tre dekadash Kisha Ortodokse Autoqefale, që Noli i madh e bëri të pavarur nga fondamentalizmat orientale e shoviniste, e ka humbur sharmin e kombit që nuk e administron me duart e veta pamjen fetare e shpirtënore të jetës së tij.

Noli… dua të kujtoj që, pas Naim Frashërit, vepra e Nolit dhe e Kadaresë shprehin përpjekjen gjeniale të tyre për një shqipe moderne në pajtim me potencialet e jashtëzakonëshme që ka kjo gjuhë. Të rinjtë shqiptarë, edhe pse të shkolluar, nuk njohin universin kulturor të kombit, nuk njohin personalitetet e shquara dhe as veprat e tyre.

Në historinë e letrave të Europës Lindore dhe të regjimeve totalitare në përgjithësi, rasti Kadaré do konsideruar me plotë bindje si unikal. Asnjë artist nuk ka guxuar të shkruajë e të rrezikojë si ai nën thundrën e regjimeve totalitare. Kur lexonim “Dimrin e madh”, kishim të qartë se si Kadarè nxirrte në pah ligësinë dhe fanatizmin ideologjik të shefit të kuadrit që bënte politikën e partisë dhe që nën peshën e mëkateve ishte shtrëmbëruar në formën eshkronjës Z (xeta). Kur lexonim “Pallatin e ëndrave” përfytyronim Komitetin Qëndror si shtabi i kobshëm i paudhësive të Hoxhës kundër kombit të tij. Asnjë shkrimtar nuk ka guxuar të bëjë atë që arriti të shkruajë e të botojë Kadareja. Ai, për mendimin tim, është i vetmi njeri i kulturës që me vetëdije të plotë ka rrezikuar e shkruar kundër regjimit me format më të rafinuara të artit që mrekullisht gjuha shqipe arrin të shprehë. Ai shkruante për Diellin dhe ne nënkuptonim erresirën në të cilën bënim sikur jetonim. Këtë mund ta bëjë vetëm një artist, qytetar patriot e demokrat i kulluar.

Nuk mund të mos kujtojmë si e trajtonte Naimi i madh problemin e Gënjeshtrës e të së Vërtetës. Filozofia e poezisë naimjane ndër të tjera theksonte nevojën e kërkimit të së Vërtetës si kusht të përparimit të individit, të familjes e të kombit. Ai e trajtoi këtë problem në vargje, me qartësi e thjeshtësi gjeniale, duke shprehur parimet mbi të Vërtetën në pajtim me konceptet sokratiane, kristiane e islamike: kërkimi i të Vërtetës e çliron njeriun dhe i jep kuptim e dinjitet ekzistencës individuale e kolektive. Është mahnitëse mënyra dhe thjeshtësia me të cilën poetët e Rilindjes Kombëtare e kanë konsideruar problemin e të Vërtetës, Mirësisë, të Bukurisë dhe harmoninë e tyre të pafund si kusht themelor për shpëtimin e Njeriut, të Njerëzimit e si thelb të demokracisë. Fenomeni i Rilindjes Kombëtare tregoi me qartësi dhe e bëri realitet këtë parim . . . themelor për të ardhmen e kombit. Njerëzit më të ndritur të kombit formohen nën ndikimin e kulturës, traditave e historisë kombëtare. Nga ana tjetër ata e ndikojnë pozitivisht atë burim, dmth Universin Filozofik e Kulturor të kombit.

Sot, e them me keqardhje, dëgjojmë e lexojmë shprehje apo komente mbi figura të rëndësishme të kombit që të brengosin e të revoltojnë për ligësinë dhe injorancën që shprehin duke mos kursyer as Nolin apo Nanë Terezën. Figura si Ismail Kadarè dhe Nanë Tereza nderojnë kohën tonë në të gjitha sferat e kulturës botënore. Sot dhe në të ardhmen ato janë e do të jenë nga monumentet më të shquara të botës shqiptare.

(Zvërnec, 19 korrik 1930 – Tiranë, 11 tetor 2018)

Gloria Victis

(Lavdi Humbësve)

Sepse jemi ne humbësit e mëdhenj.
Artin e shkëlqyer të humbjes
Ne e kemi ngritur në fat.
Sepse ne, vetëm ne, dimë të gabojmë.
Ne gabojmë në miqësi, dhe humbasim.
Ne gabojmë në dashuri, dhe humbasim.
Ne gabojmë në shpresat tona, dhe humbasim
Zaret e bardhë të fateve tona
Ne i hedhim para – dhe vazhdojmë
T’i hedhim ato edhe mbasi ta kemi kaluar Rubikonin.
Të gjithë na kanë faj dhe askush.
Të tjerët vetëm fitojnë,
Ndërsa ne jemi populli humbës

I humbjeve të mëdha. Zemra jonë
Eshtë një mollë e artë dhimbjeje.
Nuk duam të njohim pushtetin e errët të smirës,
Dhe gabojmë, nuk e njohim
Lakminë akrep të pushtetit, dhe gabojmë.
Sepse ne-vetëm ne! Dimë të gabojmë.
Këmbët tona të zbathura janë ato gjethe vjeshte
Që bien dhe ecin në rrugë; shpirti ynë
Eshtë prej lënde të brymtë trishtimi,
Të gjithë mund ta vrasin.
Të tjerët jo, ata janë fitonjës të përjetshëm,
Ata s’humbasin kurrë, sepse
Kurrë nuk gabojnë.

Ndërsa ne gabojmë – ashtu siç dimë vetëm ne!
Artin e shkëlqyer të humbjes
Ne e kemi ngritur në fat.
Dhe i kemi kthyer krahët lavdisë fitonjëse.
Ne njohim vetëm lavdinë e popullit
Të humbjeve të mëdha. Sepse ne
– po vetëm ne!-
Jemi të vërtetë.

Si s’të desha pak më shumë

Unë e desha përtej vdekjes,
Ashtu dashurova unë.
Edhe prap s’ia fal dot vetes:
S’i s’e desha pak më shumë…

Pak më shumë ku shpirti thyhet,
T’i them ndarjes: – Prit, ca pak…
Të gënjejmë mallin që s’shuhet,
Kujtimin të gënjejmë pak.

Përtej vdekjes, përtej botëve,
Atje ku nis “ca pak” tjetër.
Asaj që më rri mes Zotave:
“Si s’të desha pak më tepër

Unë e desha përtej vdekjes,
Ashtu dashurova unë
Edhe prap s’ia fal dot vetes:
S’i s’e desha pak më shumë…

Pak më shumë ku shpirti thyhet,
T’i them ndarjes: – Prit, ca pak…
Të gënjejmë mallin që s’shuhet,
Kujtimin të gënjejmë pak.

Përtej vdekjes, përtej botëve,
Atje ku nis “ca pak” tjetër,-
Asaj që më rri mes Zotave:

“Si s’të desha pak më tepër…

(Tregim i përmuajshëm)

Përshtatur në shqip nga Halit Selfo

Shkëputur nga “Zemër” Autor Edmondo De Amicis

Tiranë, 1977 / Tirazhi 12 000 kopje / Çmimi 3 lekë / Kombinati Poligrafik “Shtypshkronja e Re”

Ndiqte klasën e katër të shkollës fillore. Ishte një vogëlush i lezetçëm nga Firencja, nja dymbëdhjetë vjeç, flokëzi e i bardhë në fytyrë, djali i madh i një nëpunësi të hekurudhës, i cili e hiqte jetën hollë, se peshën e familjes e kishte të madhe e rrogën të vogël. I ati e donte shumë dhe sillej mirë me të, po, kur vinte puna për të mësuar nuk i dhembej: kërkonte shumë prej tij dhe tregohej i egër, se i biri lypsej të mundohej, që si e si të merrte sa më shpejt një nëpunësi dhe t’i jepte dorën familjes; që të bëhej shpejt diçka, lypsej të punonte e të përpiqej shumë në një kohë sa më të shkurtër. Megjithëse djali mësonte mirë, i ati e nxiste të përpiqej edhe më tepër. Babai ishte në moshë të thyer, po e kishte plakur para kohe edhe puna e tepërt. Megjithatë, që t’u bënte ballë nevojave të familjes, përveç barrës së madhe që kishte si nëpunës, merrte poshtë e lart edhe punë të tjera si kopist; kështu që një pjesë të mirë të natës e kalonte pa gjumë. Kohët e fundit kishte marrë përsipër nga një shtëpi botuese të shkruante nëpër rripa letrash emrat e drejtimet e pajtimtarëve. Ai për pesëqind rripka, që i shkruante me shkronja të mëdha e të rregullta, fitonte tre lireta. Po kjo punë e lodhte dhe ankohej dendur kur uleshin në tryezë.

– Po më lënë sytë. Kjo puna e natës po më merr në qafë – thoshte. – I biri i tha një ditë: – Baba, ma jep mua punën tënde; ti e di se unë shkruaj njësoj si ti. – Po i ati iu përgjigj: – Jo, o bir, shiko mësimet, shkolla jote ka më rëndësi se rripat e mi. Do të më vriste ndërgjegja sikur të humbisje edhe vetëm një orë. Të falem nderit, po nuk dua, dhe këtë mos ma përsërit më.

I biri e dinte se ishte e kotë të ngulte këmbë për këtë çështje dhe nuk e zgjati më. Dhe ja se ç’bëri. Ai e dinte se i ati e linte shkrimin në mesnatë dhe në atë kohë dilte prej dhomës së punës që të shkonte në atë të gjumit. Disa herë e kishte dëgjuar: sapo binte dymbëdhjetë sahati i murit, ndiente zhurmën e karriges që lëvizte, dhe çapin e ngadalshëm të babait. Një natë priti gjersa i ati shkoi të flinte, u vesh ngadalë, shkoi në majë të gishtërinjve në dhomën e punës, ndezi llambën, u ul në tryezën e shkrimit, ku kishte një tok rripash të bardhë e listash të drejtimeve, mori penën në dorë e zuri të shkruante duke shkërbyer shkrimin e t’et. Shkruante me qejf të madh, po pak si i frikësuar. Rripat po bëheshin pirg. Nganjëherë linte penën e fërkonte duart, pastaj vazhdonte edhe më me zell, duke mbajtur vesh se mos vinte njeri. Shkroi njëqind e gjashtëdhjetë copë: një liretë! Atëherë e la punën, e vuri penën atje ku ishte më parë, shoi llambën dhe u kthye në shtrat në majë të gishtërinjve.

Atë ditë në drekë i ati u ul në sofër gjithë qejf. Nuk kishte kuptuar gjë prej gjëje. Ai punonte natën mekanikisht, duke e matur punën me orë e duke e pasur mendjen gjetiu: rripat që shkruante, i numëronte të nesërmen. U ul në tryezë plot gëzim dhe, si i ra në sup të birit, i tha: – Eh, o Juli im, yt atë është një punëtor i mirë, më i mirë sesa të shkon ndër mend! Për dy orë mbrëmë kam bërë një të tretën e punës më tepër se netët e tjera. Dorën e kam ende të lehtë dhe sytë nuk më paskan lënë. – Juli thoshte me vete me gëzim: “I shkreti baba, përveç të hollave që fiton, unë i bëj edhe një të mirë tjetër, që pandeh se është bërë i ri. Guxim, pra!”

Meqë nata e parë i doli mirë, edhe natën e dytë, sapo ra ora dymbëdhjetë, u ngrit e shkoi në punë. Kështu bëri disa net me radhë. I ati s’kuptonte gjë. Vetëm një herë, kur u ulën të hanin darkë, tha se prej disa kohësh po harxhohej shumë vajguri. Juli u rrëqeth, po bisedimi nuk shkoi më gjatë dhe puna e natës vazhdoi si më parë.

Po, meqë prishte gjumin e natës, Juli nuk pushonte sa duhej, kështu që në mëngjes ngrihej i lodhur dhe në mbrëmje, kur mësonte mësimet e shkollës, atij i varej koka e i kapsalliteshin sytë. Një mbrëmje, për herën e parë në jetën e tij, e zuri gjumi mbi libra. – Çohu! Çohu! – i tha i ati, duke përplasur duart. – Çohu e puno! Ai u përmend dhe nisi të mësonte. Po të nesërmen, dhe për shumë net të tjera ngjau po ajo punë, bile edhe më keq; ai dremiste mbi libra, ngrihej më vonë se herët e tjera, nuk ishte në qejf për të mësuar. I ati e vuri re, zuri të mendohej dhe më në fund filloi ta qërtonte, gjë që gjer atëherë nuk kishte pasur nevojë ta bënte.

– Jul, – i tha një ditë më mëngjes, – ti ke ndërruar shumë, nuk je ai i pari. Kështu nuk më pëlqen. Shiko se familja ka varur shpresën te ti. Kështu s’jam fare i kënaqur nga ti, a e merr vesh? – Kur e qërtoi i ati, djali u turbullua, se ishte hera e parë që po i fliste aq ashpër. “Po, është e vërtetë, – tha me vete, – kështu nuk mund të vazhdoj; e drejta duhet të dalë në shesh”. Po atë ditë, në kohën e darkës, i ati tha gjithë gëzim: – A e dini se këtë muaj, me ata rripat kam fituar tridhjetë e dy lireta më shumë se muajin e shkuar? – Dhe, duke thënë këto fjalë, nxori një kuti me ëmbëlsira, që e kishte blerë për të kremtuar me fëmijët e tij fitimin e jashtëzakonshëm. Të gjithë përplasën duart. Atëherë Juli mori zemër e tha me vete: “Jo, o baba, s’po ta them të vërtetën, do të përpiqem të mësoj më shumë, po do të punoj natën edhe për ty e për të tjerët”. Dhe i ati tha përsëri: – Tridhjetë e dy lireta më tepër! Jam shumë i kënaqur…. po vetëm ai atje, – dhe tregoi Julin me gisht, – ma thyen zemrën. – Juli e gëlltiti qërtimin pa hapur gojën fare, duke mbajtur lotët me mundim, po edhe me shpirt të gëzuar. Vazhdoi të punonte me tërë fuqinë, po zuri të binte poshtë e më poshtë nga lodhja dhe mezi i bënte ballë punës. Kishin kaluar dy muaj që mundohej kështu. I ati e qërtonte përditë dhe e vështronte shtrembër. Njëherë shkoi e pyeti mësuesin, i cili i tha: – Mirë shkon, mirë shkon, se është i zgjuar. Po nuk e ka më atë vullnetin e parë. Dremit, gogësin dhe nuk i vë veshin mësimit. Hartimet i bën të shkurtra dhe dosido, me një shkrim të keq. Mund të shkonte më mirë, oh, shumë më mirë. – Atë natë i ati e mori të birin mënjanë dhe i foli më ashpër se ditët e tjera: – Juli, ti po e sheh se si punoj unë, se po ha kokën për shtëpi, po ti nuk më del në krah. Ty nuk të dhimbsem as unë, as vëllezërit e as nëna! – Jo, o baba, mos e thuaj atë fjalë! – thirri djali duke ia shkrepur të qarit dhe hapi gojën që t’i tregonte të vërtetën, po i ati ia preu fjalën në mes, duke i thënë: – Ti e di hallin e familjes; ti e di që lypset të tregojmë një vullnet të hekurt e të mos kursehemi, ti po e shikon se unë lypset ta dyfishoj punën. Këtë muaj kisha shpresë të merrja një shpërblim prej njëqind liretash nga hekurudha, po mjerisht sot në mëngjes mora vesh se ajo punë nuk është gjë.

Sapo dëgjoi këtë lajm, Juli i përpiu fjalët që u mat të nxirrte nga goja dhe tha me vete: “Jo, baba, unë s’po ta kallëzoj të vërtetën; do ta mbaj të fshehur, që të punoj për ty! Hidhërimin që po të sjell, do të ta shpërblej ndryshe. Në shkollë do të mësoj sa të kaloj klasën, puna kryesore është që të të ndihmoj të mbash familjen dhe të të lehtësoj mundimin që po të shpie në varr”. Kështu natë për natë e ditë për ditë punoi me shpirt ndër dhembë edhe dy muaj të tjerë, duke përpirë qërtimet e t’et. Po e keqja ishte se këtij po i ftohej fare i biri: i fliste rrallë, si të kishte humbur çdo shpresë, dhe gati-gati as që donte ta shikonte me sy. Juli, tani që e vinte re këtë ndryshim, vuante. Kur i ati i kthente kurrizin, Juli i jepte një të puthur me dorë dhe ajo fytyra e tij e dhembshur bëhej helm e vrer. Ca nga mendimi e ca nga hidhërimi po thahej përherë e më shumë dhe shtrëngohej t’i linte pas dore mësimet. E dinte se dikur do të hiqte dorë nga ajo punë dhe përnatë thoshte: “Sonte nuk do të ngrihem më”; po, sa binte ora dymbëdhjetë, kur duhej të vendoste një herë e mirë, ai ndiente diçka në zemër. I dukej se, po të qëndronte në shtrat, do të linte pa kryer një detyrë dhe se, sikur të mos ngrihej të punonte, ai po i vidhte një liretë babait e familjes së tij. Prandaj ngrihej gjithnjë, duke menduar se ndoshta ndonjë natë do t’i dilte gjumi babait dhe se do ta gjente duke punuar; ose, po t’i numëronte dy herë rripat, do ta kuptonte menjëherë, pa qenë nevoja që t’ia tregonte të vërtetën, që s’guxonte t’ia thoshte, dhe kështu bënte natë për natë.

Po një mbrëmje, tek po hanin bukë, i ati i tha fjalën e fundit. E ëma e vështroi një copë herë, iu duk më i hequr e më i dobët se ditët e tjera, dhe i tha: – Jul, ti je i sëmurë! – Pastaj u kthye nga i shoqi: – Juli është i sëmurë. Shiko se sa është zverdhur! Ç’ke kështu, o Juli i nënës? – I ati e vështroi me bisht të syrit dhe tha: – Shëndetin ia prish ndërgjegja e keqe. Më parë, kur ishte nxënës i zellshëm e zemërmirë, nuk ishte kështu. – Djalin s’e kemi mirë, ky është i sëmurë! – thirri e ëma, – S’bëhem merak më për të! – iu përgjigj i ati.

Ajo fjalë e goditi mu në zemër si një thikë Julin. Qysh, i ati të mos bëhej më merak për të! Ai baba, që dikur dridhej sapo e dëgjonte të kollitej! Domethënë se nuk e donte më, se i kishte dalë fare nga zemra… “Ah, jo o babai im, – tha djali me vete, me një ankth në shpirt, – tani ka ardhur me të vërtetë çasti i fundit; pa dashurinë tënde nuk jetoj dot, do të të kallëzoj të vërtetën. Nuk dua të të gënjej më, do të mësoj si më parë, le të dalë ku të dalë, o babai im i shkretë! Tani e kam vendosur një herë e mirë!”

Mirëpo, ngaqë e kishte bërë si zakon, edhe atë natë i doli prapë gjumi. Kur u ngrit, deshi të shkonte për herë të fundit që ta përshëndeste e shihte përsëri dhomën e vogël, ku kishte punuar sa e sa kohë, pa e ndier njeri, me shpirtin e gëzuar e plot dashuri. Kur u afrua te tryeza, me llambën në dorë, dhe pa ata rripat e bardhë, ku nuk do të shkruante më emrat e qyteteve e të njerëzve, që tani i dinte përmendësh, e pllakosi trishtimi dhe papritmas mori penën që të fillonte punën e çdo nate. Po, kur shtriu dorën, hasi një libër, që i ra përdhe. I ngriu gjaku. Po sikur të zgjohej i ati? S’do mend që ai s’po bënte ndonjë punë të keqe; e kishte vendosur t’ia kallëzonte vetë çështjen fill e për pe; po megjithatë… duke menduar çapet e t’et në mes të asaj errësire, se do ta gjente zgjuar në atë orë dhe në heshtjen e natës; duke përfytyruar t’ëmën, që do të zgjohej e llahtarisur, duke menduar si i ati do të mbetej ngushtë faqe tij, kur ta gjente në tryezë, frikësohej e tmerrohej. Mbajti vesh se mos vinte njeri… nuk dëgjoi gjë. Vështroi te vrima e derës që kishte pas shpine, po s’dëgjohej gjë fare. Në gjithë shtëpinë mbretëronte një qetësi e plotë. I ati nuk e kishte dëgjuar zhurmën e librit. U qetësua e nisi të shkruante. Rripat po shtoheshin, ndjeu çapat e rojës së bashkisë, që po kalonte në udhën e qetë, pastaj një zhurmë karroce që pushoi papritmas, disa qerre që po kalonin ngadalë, pastaj heshtja u bë edhe më e thellë. Veçse herë pas here dëgjohej së largu të lehurit e ndonjë qeni. Dhe ai shkruante, shkruante papushim.

Ndërkaq i ati kishte arritur prapa tij. Zhurma e librit të rëndë ia kishte nxjerrë gjumin. Ai ishte zgjuar, kishte kuptuar çdo gjë dhe kishte pritur çastin e volitshëm të hynte në dhomë, ku ishte djali. Zhurma e rrotave të qerreve nuk e kishte lënë djalin të dëgjonte as frushullimën e këmbeve të babait, as krismën e derës. Kështu ai i qe afruar të birit pa u ndier fare. Kishte nxjerrë kokën e thinjur mbi kokën e zezë të të birit, e kishte parë që po shkruante në rripat e letrave, dhe aty për aty e kishte kuptuar si qëndronte puna, qe penduar e vrerosur që ia kishte plasur shpirtin aq shumë të birit, dhe ishte gozhduar në vend, aty, prapa tij. Papritmas Juli lëshoi një britmë të mprehtë, sepse dy krahë që dridheshin ia shtrënguan kokën. – O baba, o baba, më fal, më fal! – thirri duke e njohur babanë nga të qarët. – Më fal ti! – iu përgjigj i ati, duke qarë me ngashërim e duke e puthur në ballë. – Tani e kuptova fare mirë se si qëndron puna. Unë, unë duhet të të kërkoj ndjesë, o ëngjëllushi im! Eja, eja me mua! – E mori djalin dhe e shpuri te e ëma, që ishte zgjuar në shtrat, ia lëshoi ndër krahë e i tha: – Puthe këtë ëngjëllush, që nuk fle prej tre muajsh e që punon për mua; këtë ëngjëllush, që unë po i lëndoj zemrën, këtë floririn e babait, që po na fiton bukën! – E ëma e shtrëngoi dhe e mbajti në kraharor, pa nxjerrë asnjë gjysmë fjale; pastaj tha: – Shko shpejt të flesh, i biri im, shko të pushosh! Shpjere të flejë! – i ati e mori në krah, e shpuri në dhomën e tij, e vuri në shtrat, duke e gëzuar e duke e përkëdhelur, dhe i ndreqi jastëkët e jorganin. – Të falem nderit, o baba, – thoshte i biri, – të falem nderit, po shko edhe ti të flesh. – Po i ati donte ta shihte në gjumë, u ul pranë shtratit, i mori dorën e i tha: – Fli, o bir, fli! – Julin e lodhur e mori gjumi, fjeti shumë orë me radhë, duke bërë për herë të parë prej sa e sa muajsh një gjumë të qetë, me ëndrra të gëzuara e të këndshme. Kur hapi sytë, dielli kishte lindur prej kohe, te cepi i jastëkut të tij pa kokën e bardhë të babait, që e kishte kaluar natën ashtu e që po flinte ende me fytyrën nga djali i zemrës.

FILLO ME IDENË

Chris Anderson

Kushdo që ka një ide, e cila ja vlen të ndahet me të tjerët, është i aftë të mbajë një fjalim të mrekullueshëm. E vetmja gjë që vërtet ka rëndësi në të folurën në publik nuk është vetëbesimi, ose paraqitja fizike, ose të folurit të këndshëm. E vetmja gjë që vërtet ka rëndësi është të kesh diçka me vlerë për të thënë.

Në vijim, fjalën ide po e përdor në një kuptim më të gjerë. Pra, ideja nuk ka pse të jetë vetëm një zbulim i madh shkencor, një shpikje gjeniale, ose një teori komplekse e së drejtës. Mund të jetë edhe thjesht zhvillimi i një si – tek. Ose një aspekt i shpirtit njerëzor, shoqëruar me fuqinë e tregimit. Ose një imazh i mrekullueshëm që ka kuptim të veçantë. Ose një ngjarje që ju uroni të ndodhë në të ardhmen. Ose, ndoshta, thjesht një kujtim, për të sjellë në vëmendje se çfarë ka vërtet rëndësi në jetë.

Një ide është çdo gjë që mund të ndryshojë perceptimin që njerëzit kanë për botën. Nëse jeni në gjendje të mbillni idenë tuaj, në mendjet e të tjerëve, keni bërë diçka të mrekullueshme. U keni bërë një dhuratë me vlerë të pallogaritshme. Në një farë sensi, shumë real në fakt, një pjesë e vogël e juaja është bërë pjesë e tyre.

Keni ide që mendoni se mund t’i shërbejnë një audience më të gjerë? Është për t’u habitur sa keq gjykojmë kur përpiqemi t’i japim përgjigje kësaj pyetjeje. Shumë nga folësit (shpesh meshkuj) duket sikur kanë rënë në dashuri me tingullin e zërit të tyre dhe janë gati ët flasin me orë e orë pa transmetuar asgjë që ja vlen. Nga ana tjetër, ka shumë njerëz (shpesh femra), të cilat nënvlerësojnë, pothuaj totalisht, punën, dijet dhe gjykimet e tyre.

Nëse e keni zgjedhur këtë libër për ta lexuar sepse ju pëlqen ideja e të krekosurit të skenë dhe të qenit një folës TED, apo se kërkoni të frymëzoni audiencën me karizmin tuaj, ju lutem mbylleni librin. Hiqeni nga dora. Nuk është për ju. Në vend të leximit të tij, shkoni bëni diçka tjetër. Ose vazhdoni punoni për të bërë diçka që ja vlen të ndahet me të tjerët. Stili pa përmbajtje nuk bën për ne, ta shpif.

Por, dhe me shumë gjasë ky është rasti, ju keni në veten tuaj gjëra me vlerë për të cilat edhe vetë nuk jeni i ndërgjegjshëm. Sepse nuk ka nevojë të keni shpikur “Sistemin mbrojtës të dritave nga luani”. Ju keni bërë jetën tuaj, që është e juaja dhe vetëm e juaja. Përbërë nga përvoja unike për ju. Për të cilat keni gjykimet tuaja, ngritur pikërisht nga këto përvoja. Secila prej tyre është me vlerë të ndahet me të tjerët. Ju duhet vetëm të zgjidhni, cilën prej?

Jeni i stresuar për diçka? Ndoshta, sepse keni një detyrë klase për të dorëzuar, ose sepse ju duhet të prezantoni rezultatet e një kërkimi shkencor në një mbledhje me kolegët, ose sepse ju duhet të flisni në klubin lokal “Rotary” rreth organizatës suaj, me synim përftimin e mbështetjes së tij. Ose, ndoshta, ju mendoni se nuk keni arritur asgjë në jetën tuaj, asgjë me vlerë që mund të ndahet ose për të cilën mund të flitet. Nuk keni ndonjë aftësi të veçantë krijuese. Nuk e mbani veten për super-inteligjent. Nuk keni ndonjë ide të shkëlqyer për të ardhmen. Akoma, ndoshta nuk e dini edhe nëse keni ndonjë gjë me pasion?

E pranoj. Për secilin nga rastet e mësipërm, pika e nisjes është e vështirë. Meqenëse koha e audiencës është me vlerë, patjetër që në përgatitjen e një fjalimi, duhet të keni diçka për të cilën ju zotëroni dijeni të plota. Teorikisht, gjëja më e mirë që mund të bëni për momentin, është të vazhdoni të kërkoni, në gjetjen e asaj gjëje që ju rrëmben, ju bën t’i kushtoni kohë, t’i shkoni në thellësi dhe, kthejuni këtij libri pas dite vitesh.

Gjithsesi, përpara se të arrini në këtë konkluzion, është me vlerë të kontrolloni dhe, përsëri kontrolloni, brenda vetes tuaj, nëse vetëvlerësimi që keni për veten është i saktë. Ndoshta keni mungesë vetëbesimi? Është me vlerë të ndalemi një farë paradoksi që shfaqet në raste të tilla: ju gjithmonë keni qenë vetja juaj. Por, ju mund ta shihni veten tuaj vetëm nga brenda. Të tjerët ju shohin nga jashtë. Për rrjedhojë, gjërat që të tjerët vlerësojnë te ju, ndoshta për vetë ju mund të jenë krejtësisht të padukshme. Për t’i gjetur këto “gjëra” të mira që ju keni, është mirë të zhvilloni biseda të sinqerta me ata që ju njohin më së miri. Ata janë në gjendje t’ju evidentojnë disa nga karakteristikat tuajat më mirë se vetë ju.

Por në çdo rast, ju keni diçka që asnjë tjetër në botë nuk e ka: përvojën tuaj vetjake jetësore. Nëse dje keni qenë pjesë e një a disa ngjarjeve dhe keni përjetuar një a disa emocione, ato janë, në kuptimin e plotë të fjalës, unike. Jeni i vetmi në 7 milionë njerëz të kësaj bote që keni pasur saktësisht këtë përvojë. Kështu… mund të bëni diçka për to? Pjesa më e madhe e fjalimeve më të mira bazohen, thjesht, në një histori personale dhe në një mësim të vetëm të nxjerrë prej saj. Vërejtët diçka që ju la pa fjalë? Ju habiti? Ndoshta keni parë dy fëmijë duke luajtur në park, ose patët një bisedë me një të pastrehë? Në ato që patë, ose bisedat që zhvilluat, ka diçka që mund të jetë me interes për të tjerët? Nëse jo, mendoni se, në javët në vijim, ndërsa vijoni jetën tuaj, por këtë herë më i vëmendshëm dhe më i ndërgjegjshëm, mund të gjeni diçka që mund të jetë me interes për të tjerët dhe nga e cila ata mund të përfitojnë?

Njerëzve ju pëlqejnë historitë dhe çdo njeri mund të mësojë si të tregojë një histori të mirë. Edhe nëse mësimi që nxjerrim prej saj mund të tingëllojë i njohur, ose për të cilin mendojmë se jemi familjar. Nuk ka asgjë të keqe – ne jemi njerëz. Ne kemi nevojë të kujtojmë! Kjo është arsyeja pse, besimet e ndryshme fetare, zhvillojnë çdo javë predikime, duke na thënë, përsëri e përsëri, të njëjtat gjëra, por formatuar në mënyra të ndryshme. Një ide e rëndësishme, e ndërthurur me një histori të freskët, mund të prodhojë gjithmonë një fjalim të madh nëse thuhet në mënyrën e duhur.

Hidhni një sy në të kaluarën tuaj, në tre ose katër vitet që latë pas. Çfarë ja vlen të veçoni? Cila është gjëja që vërtet ju ngacmon, ose ju entuziazmon më shumë? Ose ju mërzit? Mund të ndani, nga bashkësia e punëve që keni kryer, tri ose katër për të cilat jeni vërtet krenar? Kur është hera e fundit që, gjatë një bisede, jeni shprehur për një çështje dhe, bashkëbiseduesi ju tha: shumë interesante? Nëse do të kishit shkopin magjik, cila është ideja që do dëshironit të shpërndanit dhe ta mbillnit në mendjen e njerëzve?

Shkëputur nga libri “Fjalimet TED”

Përktheu: Valbona Nathanaili